Menntamál - 01.02.1975, Blaðsíða 10

mál sem notað er í hinu félagslega umhverfi þeirra.
Þar sem uppalendur þeirra tala daglega við barnið
á íslensku, lærir það að tjá sig á íslensku. Það
er hinsvegar ljóst, að barnið þarf að leggja á
sig nám til að uppfylla þessa kröfu.
Hvernig er ætlast til að brugðist sé við þessari
kröfu þegar útlendingar vilja sækja um íslenskan
ríkisborgararétt? Ætlast er til að þeir geti skilið og
gert sig skiljanlega á íslensku og þeir verða því að
leggja hart að sér við að læra „þetta erfíða mál“.
í samræmi við þetta lítur John Holt svo á að skól-
inn geri margvíslegar kröfur til nemenda sinna.
Það er því hluti af námi því er fram fer í skólanum
(og ekki sá þýðingarminnsti) að læra hvada kröfur
eru gerðar, og hvernig cetlast er til þess að brugðist
sé við þeim.
Þar sem hið eina rétta svar er það sem borgar
sig að nefna (Holt, 1973, 32) finna börnin aðferðir
til að komast að hinu rétta svari með sem minnstri
fyrirhöfn. Sú lenska — að leggja ekki meira á sig
en maður nauðsynlega þarf — er eðlilega ríkjandi
í skólastarfinu sem og öðrum þáttum hins daglega
lífs.
John Holt tekur fyrir nokkrar helstu aðferðir
nemenda, en þar sem of langt mál yrði að rekja allar
þessar uppfinningar, leyfi ég mér að endursegja
hér stutta sögu um hana Emelíu (Holt, 1973, 27)
sem dæmi um slíkar aðferðir. Emelía verður að
hafa rétt fyrir sér. Hún þolir ekki að hafa á röngu
að standa. Hún þolir jafnvel ekki tilhugsunina um
að hafa rangt fyrir sér. Þegar hún gerir skyssu, sem
oft kemur fyrir, er eina leiðin að gleyma því eins
fijótt og hægt er. Eðlilega viðurkennir hún það
ekki fyrir sjálfri sér að hún hafi gert vitleysu. Það
er nógu slæmt að aðrir skuli benda henni á það.
Þegar Emelíu er sagt að gera eitthvað, gerir hún
það með óttablöndnum hraða og bíður síðan eftir
lausnarorðinu RÉTT eða RANGT. Ef orðið er
,,rétt“ þarf hún ekki að hugsa meir um það mál.
Björn Bergsson er fæddur í Reykjavík 7. júlí 1949.
Lauk prófi úr stærðfræðideild Menntaskólans að
Laugarvatni vorið 1969. Lauk B.A. prófi í Félags-
fræði við Háskóla íslands haustið 1972. Stundaði
framhaldsnám í félagsfræði menntunar við Man-
chester University 1972-1974. Réðst sem kennari
við Gagnfræðaskólann í Vestmannaeyjum haustið
1974, jafnframt því sem hann vinnur að M.A. rit-
gerð um gagnfræðaskólastigið.
Sé orðið hinsvegar ,,rangt“ vill hún ekki og getur
einfaldlega ekki fengið af sér að hugsa meira urn
það.
Þessi ótti hefur orðið til þess, að Emelía beitir
aðferð sem er öðrum börnum ekki með öllu ókunn.
Henni er vel kunnugt um þá aðferð kennarans að
spyrja helst þá sem ekki fylgjast með eða virðast
ekki skilja. Henni finnst því öruggast að rétta upp
höndina og veifa henni, sem sé hún óðfús að gefa
svarið (hvort sem hún veit það í rauninni eða ekki).
Þetta er öruggasta leiðin til að gefa til kynna að
hún sé með á nótunum. Þegar einhver svarar rétt
kinkar Emelía ákaft kolli til samþykkis. Stundum
bætir hún jafnvel við athugasemd (þótt af rödd
hennar og svipbrigðum megi ráða að henni þykir
það mjög áhættusamt). Það er athyglivert að
Emelía réttir þá og því aðeins upp höndina að
tugur handa sé þegar á lofti. Dæmi um aðra aðferð
mætti nefna t.d. þegar nemandi leggur sig fram um
að skrifa ritgerð í anda kennarans til að tryggja
sér góða einkunn. John Holt nefnir sjálfan sig sem
dæmi um slíkt.
Niðurstöður þessarar fyrstu bókar, eru þær að
það séu eðlileg viðbrögð við slæmu umhverfi sem
fái nemendur til að mistakast i skóla. í þessu um-
hverfi, þar sem aðeins er til RÉTT eða RANGT
(ekkert sem heitir „ef til vill“, „það er hugsanlegt“,
„þetta er athyglisverð hugmynd“ o.s.frv.) er jafn-
slæmt að hugsa til þess að maður geti gert vitleysu
eins og að gera hana. Það getur haft mjög alvar-
legar afleiðingar í för með sér að gefa rangt svar,
gera vitleysu o.s.frv. Undir þessum kringumstæð-
um er það eðlilegt að börnin finni upp aðferðir
er miðist einvörðungu við það að komast hjá
vandræðum (Holt, 1972, 142). Þau leita að öllum
hugsanlegum upplýsingum um það hvernig hið
rétta svar líti út.
Gott dæmi um andsvar skólamanna við þessari
„tækniþróun“ nemenda, er að finna í bók Norman
E. Gronlund, GERÐ PRÓFA (1970). Boðskapur
bókarinnar er í stuttu máli þessi: Gefðu eins litlar
upplýsingar og hægt er og vertu þér fyllilega með-
vitandi um hvaða upplýsingar þú gefur. í bók sinni
ræðir Dr. Gronlund um þá nauðsyn prófsemjand-
ans að vera vel á verði við samningu prófspurninga
sinna svo að þær gefi enga víshendingu um hið
rétta svar. Sem dæmi má taka umræður hans um
krossaspurningar: „Orðalag stofnsins má ekki gefa
hið rétta svar til kynna (Gronlund, 1970, 42)“-
MENNTAMÁL
8