Menntamál - 01.02.1975, Blaðsíða 16

Hér á landi voru til skamms tíma tvær alræmdar
síur, landsprófið og fyrsti bekkur menntaskóla.
Tilvist þeirra var réttlætt (á sínum tíma) með því,
að þeim bæri að „finna þá sem hefðu þá hæfileika
til að bera“ að geta gengið „menntaveginn" þá
byggðist okkar menntastefna á þeirri tröllatrú að
greind væri eingöngu erfður eiginleiki. Tímarnir
hafa breyst og t.d. í Bandaríkjunum hafa að undan-
förnu verið miklar umræður um þetta „hlutverk"
skólanna.
Sem dæmi má nefna að þeir Ivan Illich (í bók
sinni „Deschooling Society“), Everett Reim (m.a.
í bókinni „The School is dead“) og Paul Goodman
hafa allir bent á að flokkun er „hlutverk" sem
skólinn rækir ekki vel af hendi og mun aldrei geta
rækt vel af hendi. Það er ekki margt í reynslu okkar
af skólum sem styður þá mjög svo útbreiddu skoðun
að meó því aó meta þaó sem einstaklingurinn gerir í
skólanum getum við dœmt um hvaö hann er fœr um
að gera utan skólans.
Sem dæmi um að okkar menntastefna er að
breytast má nefna að með Grunnskólalögunum
verður landsprófið lagt niður. Allir nemendur eiga
að ljúka níu bekkjum grunnskóla. Framhaldsdeild-
irnar (sem hróflað var upp við nokkra gagnfræða-
skóla á sínum tíma) eiga svo að taka við þeim
nemendum, sem staðist hafa lágmarkskröfur upp
úr 9. bekk, en hafa ekki aðgang að menntaskólunum
eða hliðstæðum stofnunum.
Flokkunin er þó enn til staðar svo lengi sem sam-
félagið setur menntun í umbúðir til handa sölu-
mennsku okkar neyslu- og markaðsþjóðfélags.
Jónas Pálsson bendir á að skólinn sé í sívaxandi
mæli að verða, „einskonar tryggingarfélag þar sem
námslengd og einkunnir eru hluti af víðtæku þjóð-
félagslegu tryggingarkerfi“ (Jónas Pálsson 1975,
iv, 4). Síðast en ekki síst er það enn hlutverk skólans
að INNPRENTA nemendum ákveðna þekkingu
og þjálfa tiltekna hæfileika (t.d. í gegnum boðnám
eða hlitarnám). Það er að segja með tímaskyldu,
stundatöflu og ítarlegri námsskrá er verið að neyða
nemendur til þess að hugsa eins og við fullorðna
fólkið viljum að þeir hugsi. (Dettur nokkrum
manni í hug að t.d. Newton hafi uppgötvað þyngd-
arlögmálið vegna þess að hann byrjaði á því að
gera ítarlega áætlun um það hvað hann ætlaði
sér að taka fyrir — i þessu tilfelli þyngdarlögmálið
— skipulagt nákvæmlega hvernig hann ætlaði sér
að uppgötva það og síðast, en ekki síst, með því
að gera nákvæmlega stundartöflu yfir það hvernig
hann ætlaði sér að verja deginum á meðan hann
væri að uppgötva þyngdarlögmálið ?)
John Holt lýkur bókinni með því að segja að
við núverandi ástand hafi skólinn vald til að skaða
nemendur andlega sem líkamlega. Hann hafi vald
til þess að hræða nemendur, ógna þeim og lítil-
lækka þá og eyðileggja framtíð þeirra (Holt, 1972,
C, 264). Hvað erþá til lausnar ? Að breyta skólanum
í stað þar sem ekki aðeins börn, heldur hver sem er,
getur komið af eigin hvötum og lœrt alltþað sem hann
hefur áhuga á, þar sem börnin eru frjáls að læra
meðal þeirra sem meiri reynslu og þekkingu hafa.
Hvernig er hægt að ætlast til að börn og unglingar
taki námið alvarlega ef þau eru einu einstakling-
arnir í samfélaginu sem verða að lœra? (Holt, 1972,
C, 201).
LOKAORÐ
Þá er komið að leiðarlokum. í þessari grein hef
ég leitast við að gera grein fyrir hvernig skoðanir
John Holts hafa breyst frá því hann fyrst fór að
kenna og reit bókina „How Children Fail“ til
þess er hann reit bókina „Freedom and Beyond“.
Frá því að byrja að líta á skólann sem skaðlegt
umhverfi fyrir nemandann, sem þurfi lagfæringar
við, til þess að líta á menntun sem óaðskiljanlegan
hlut okkar daglega lífs og því stjórnmál. Mennta-
málin mótast af ríkjandi þjóðfélagsástandi á hverj-
um tíma. Þau eru samofin félagslegri og efnahags-
legri stöðu þegnanna og því pólitísk. Ég hef einnig
leyft mér að vitna í einn okkar helstu skólamanna
Jónas Pálsson sálfræðing og skólastjóra Æfinga-
og tilraunaskólans.
Með tilkomu Grunnskólalaganna má sjá her-
fylkingu sérfræðinga „marsera“ inn í skólana, her-
fylkingu sem ekki allir eru jafn hrifnir af. Að því
leyti voru erindi Jónasar Pálssonar í Útvarpinu í
vor þakkarverð, að þau upplýstu mörg mikilvæg
atriði og hafa vonandi eytt mörgum þeim mis-
skilningi er vart var í umræðum um Grunnskóla-
frumvarpið. Þó mun gagnrýni mín beinast helst að
því að telja skoðanir hans ekki ganga nógu langt.
1 erindi er bar yfírskriftina „Borgarskólinn-Alþýðu-
skólinn“ segir Jónas Pálsson m.a. að eitt aðalhlut-
verk skólans sé, að hann eigi að vera „vinnustaður
þar sem mönnum við sæmilegt persónulegt öryggi
leyflst að gera mistök í þeim yfirlýsta tilgangi að
læra af þeim, þeim er kennt að læra (iv, 4).“ Það
MENNTAMÁL
14