Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1928, Blaðsíða 63

IÐUNN
Samúð, vanúð, andúð.
57
nýjungum, er lífið flyiur í skauti sínu. Þó er ellin eigi
ávalt þessu markinu brend. Þess eru eigi fá dæmi, og
þeim fer frekar fjölgandi en fækkandi, að ýmist starfs-
kerfi, skynkerfi eða vitkerfi — og stundum maðurinn
yfirleitt — geta haldið svo að segja fullu fjöri fram á
elliár. Helst þá og samúðarmegin slíkra öldunga að
mestu óskert, og á þetta jafnt við um konur sem karla.
Segjum vér þá, að sá er hlut á, sé ungur og ern í anda.
Og eru enda dæmi þess, að andinn, það er að segja
allar andrænar eigindir, haldast í fullu fjöri fram á elli-
ár, enda þótt sjálfur líkaminn hrörni. Er þetta og skilj-
anlegt, er vér athugum það, að sjálfar heilafrumurnar
geta virkjast og sérhæfst fram á elliár, eða miklu lengur
en nokkrar aðrar líkamsfrumur.
Það er nú auðsætt af því, sem hér hefir sagt verið,
að samúðarviðhorf ýmsra aldra við sjálfu lífinu hlýtur
að jafnaði að vera mjög mismunandi. Sama á og við um
þjóðir á mismunandi »aldri«, á mismunandi menningar-
og þroskastigi. Börn og frumstæðir menn — og frum-
stæðar þjóðir — eru yfirleitt þrungin samúð. Og er alt
lífsviðhorf þeirra mótað af þessari samúð. Frumstæðar
þjóðir eiga tíðum enga rökrétta hugsun, þær sanna orð
sín og hugmyndir með endurtekningum og staðhæfing-
um. Og hið sama gerir barnið, sem enn eigi þekkir or-
sök og afleiðing. — Og meðal allra menningarþjóða
finnast jafnan fleiri eða færri frumstæðir einstaklingar —
svo frumstæðir, að samúðarskyn kemur þeim í dóm-
greindar stað. Þessir einstaklingar ná eigi vit- eða þekk-
ingarþroska nema á örþröngum og örfáum sviðum. Get-
ur þó samúðarskyn þeirra, innsæisgáfa þeirra, oft og
einatt leitt þá til réttrar skynjunar á ýmsum lífsfyrir-
brigðum; höfum vér löngum nefnt gáfu þessa hyggjuvit
eða brjóstvit, og sé gáfa þessi víðtæk, ber hún vott um