Tímarit lögfræðinga - 01.01.1969, Blaðsíða 72
dæmi um það í Síurlungu, sem er betri heimild en sög-
urnar. En í sögunum kemur það fyrir að auki, að menn
eru sagðir hafa mælt sér til óhelgi eða fallið ógildir vegna
unnnæla, sem ekki hefðu orðið dauðasök eftir lögunum.
Gæti þá verið, að hugmyndir höfundanna um eldri eða
yngri lög þjóðveldisins hafi ekki alltaf ráðið efninu, heldur
fremur það, sem hentaði gerð og gangi sögunnar. Hér
er Sturlunga fróðleg til samanburðar. Þar eru menn, sem
hefna illmæla með vígi eða áverkum, látnir sæta refsing-
um, skóggangi eða fébótum, i samræmi við lögin.
Höfundur hefur kannað ýtarlega ákvæði Grágásar um
refsingu fyrir ummæli i bundnu máli. Það varðaði refsingu
að yrkja um mann hvort heldur last eða lof. Skáldskapur,
sem í voru lastmæli eða móðganir, varðaði venjulega
skóggangi, en vægari refsing, þriggja marka útlegð eða
fjörbaugsgarður, lá við því, ef kveðið var lof um mann,
þó að engin væri háðung i. Refsiákvæði um þennan siðar-
nefnda skáldskap, lofkvæðin, mundu nú á dögum, ef i
lögum væru, ekki vera talin til meiðyrðalöggjafar, heldur
væntanlega heyra til vernd á friðhelgi einkalífs. En þar
sem telja má hugtakið fjölmæli i réttarsögunni víðtækara
en hugtakið meiðyrði nú á tímum, getur ekki talizt athuga-
vert, þó að höfundur taki jöfnum höndum til meðferðar
meiðvrðaskáldskap og þann kveðskap, sem hvorki er í
last eða háðung. Ekki eru til neinar heimildir fyrir því,
að refsað hafi verið fvrir lofkvæði eða annan lastlausan
kveðskap, og er því óvíst, að refsiákvæði þessi hafi nokk-
urn tíma komið til framkvæmdar. Um lagaákvæði þetta
segir höfundur meðal annars: „Það er harla merkilegt
ákvæði og sérstætt, að bannað skyldi að yrkja lof, þótt
ekki væri háðung í. Lof ortu Islendingar um konunga
á tímabili Grágásar, sbr. t. d. Háttatal Snorra á 13. öld.
Að visu gerðist það í Noregi, og væntanlega hafa lofkvæði
ekki verið flutt nema með leyfi þess, sem ort var um“. Við
þessa umsögn höfundar mætti bæta, að í Sturlungu eru
heimildir fyrir því, að lofkvæði voru ort um íslenzka menn
66
Tímarit lögfræðinga