Tímarit lögfræðinga - 01.07.1978, Qupperneq 22

Jónatan Þórmundsson, „Nýjar stefnur í refsilöggjöf", Tímarit lögfr.,
2. hefti 1975, bls. 62—77.
Það gleymist oft að íhuga, hvernig mismunandi tegundir viðurlaga
horfa við þolandanum, fanganum. Mörg þeirra viðurlaga, sem byggjast
eiga á félagslegri og sálfræðilegri aðstoð eða meðferð, eru ýmist ótíma-
bundin eða hálftímabundin úrræði. Vistmanni er lítt skiljanlegt, hvers
hann á að gjalda að sitja langtímum saman á hæli fyrir nokkur áfeng-
islagabrot eða smástuldi, í óvissu um lausn, á meðan stórþjófur eða
nauðgari afplánar skamma fangelsisvist. Hér er það sem réttlætis-
kennd fangans vaknar, tilfinningin fyrir hinu óljósa jafnvægi milli
afbrots og viðurlaga, einkum tímalengdar þeirra.
Fangelsið og hið frjálsa samfélag utan þess eru tveir ólíkir heimar.
Það er yfirlýst stefna þjóðfélagsins að vinna fangana aftur á sitt band
og gera þá að nýtum og löghlýðnum borgurum. En því aðeins eru líkur
fyrir árangri, að nokkuð verði dregið úr þeim reginmun, sem er á þess-
um tveimur samfélögum. Fangar búa í gervisamfélagi, sem lítt er
hæft til að laga þá aftur að eðlilegum sambýlisháttum. Þeir koma aftur
með niðurbælda þá þætti persónuleikans, sem þroskast best við sam-
veru fjölskyldu og vina. Hin víðtæka frelsisskerðing hefur fært þá
nokkur þrep aftur á bak í þroskaferli einstaklingsins. Ráðið til að
sporna við slíkri afturför virðist helst vera það að færa fangelsið í aukn-
um mæli út í þjóðfélagið. Má í því sambandi minna á stefnu Ólafs Stef-
ánssonar stiftamtmanns við stjórn hegningarhússins á Arnarhóli á
síðasta áratug 18. aldar. Ólafur stiftamtmaður vildi sníða fangavistina
sem mest í líkingu við hætti og störf á góðum og reglusömum íslensk-
um heimilum. Bústjórn og hagnýting vinnuafls í hegningarhúsinu áttu
að vera nijög á sama veg. Fangarnir áttu að stunda þá vinnu, er gæfi
bestan arð, karlmennirnir róðra, bæði að heiman og úr öðrum veiði-
stöðvum. Til þess að tímanum væri ekki eytt að óþörfu, voru nýdæmdir
sakamenn stundum sendir beina leið frá sýslumönnum í skiprúm suður
með sjó, eftir boði stiftamtmanns. Var ráðning fanganna með tvennu
móti. Annaðhvort voru þeir ráðnir upp á hlut, en það var fremur fá-
títt, eða gegn fyrirfram ákveðnu vertíðarkaupi. Þegar karlfangar voru
heima, unnu þeir á eyrinni, ef þess var kostur, eða að moldar- og grjót-
vinnu við garðhleðslur og húsagerð, en kvenfangar unnu að tóskap,
sbr. Björn Þórðarson, Refsivist á Tslandi, bls. 83—84.
16