Tímarit lögfræðinga - 01.06.1992, Blaðsíða 14

a. Engum ber skylda til þess að gefa skýrslu hjá lögreglunni í sakamáli.
b. Sakborningi/grunuðum er kynnt rækilega að honum sé óskylt að tjá sig um
sakarefnið.
c. Sakborningur/grunaður má njóta aðstoðar réttargæslumanns/verjanda á
öllum stigum máls.
Með hliðsjón af þessum reglum, er vernda þann sem yfirheyra á eða
yfirheyrður er skýrar og afdráttarlausar en áður fyrr, má ráða að forsendur
vottaákvæðisins hafa breyst og er nærtækt að álykta að það sé nú fyrst og fremst
ábending til þeirra sem stýra lögreglurannsókn hvernig æskilegt sé að tryggja
sönnur á efni framburðar en hlutverki þess sem vörn fyrir þann sem yfirheyrður
er lokið.
Þess eru dæmi að vottaákvæðið hafi verið talið meðal réttinda sakbornings en
þá hefur um leið verið bent á að þau réttindi fari fyrir lítið þegar lögreglumaður
eða rannsóknarlögreglumaður gegni vottastarfinu.14
Verði hins vegar talið að vottaákvæðið sé enn ætlað þeim til verndar sem
yfirheyrður er hlýtur að koma til álita hver megi eða skuli gegna vottastarfi.
Kemur til greina að tveir rannsóknarlögreglumenn séu við yfirheyrslu og
annar þeirra teljist vottur?15
Ber að kalla til fólk af götunni til þess að votta yfirheyrslur?
Skal ráða sérstaka starfsmenn til vottastarfa?
b. Æskilegar breytingar á vottaákvæðinu
Er frumvarp að nýjum refsiréttarfarslögum var undirbúið lagði ég eindregið
til að ákvæðið um að vottar skuli vera við yfirheyrslu lögreglunnar yrði fellt
niður. Tillagan naut ekki fylgis enda réttarfarsnefnd andvíg henni. Taldi nefndin
hana ekki heppilega og ekki til þess fallna að auka traust á vinnubrögðum
lögreglunnar. Þá sagði í umsögn réttarfarsnefndar sem lögð var fyrir þingnefnd
að spyrja mætti þess hvernig hún samrýmdist ákvæðum mannréttindasáttmála.
Ekki er mér kunnugt um hvort réttarfarsnefnd hefur svarað þeirri spurningu en
ég tel spurninguna hafa verið tilefnislausa.
Enn tel ég að við eigum að fella brott ákvæðið um votta við yfirheyrslur
lögreglunnar og skipa okkur í flokk með nágrönnum okkar í Danmörku og
Noregi að þessu leyti. Jafnframt ber að leggja aukna áherslu á að efla faglega
14 sbr. Ragnar Aðalsteinsson: „Réttarstaða sökunauts og réttindi og skyldur verjenda" Úlfljótur 2.
tbl. 1978 bls. 107.
15 Sjá Jonas W. Myhre hoyestsrettsadvokat: „0konomiske straffesaker pá etterforskningsstadiet"
Lov og rett árg. 1982 bls. 408 „I tillegg til tidspunktet for avhprene er det ogsá et annet element som
ut fra et rettssikkerhetssynspunkt er betenkelig. Jeg sikter her til det forhold at det normalt er minst
to etterforskere som foretar avhpret samtidig. En avhprssituasjon blir da lett en kryssild av spprsmál
stillet dels fra den ene, dels fra den annen av etterforskerne ...“
8