Hugur - 01.01.2002, Page 12

Hugur
Logi Gunnarsson
heimspekingar hafa einnig sett fram fjölmargar forsiðferðilegar réttlæt-
ingar á siðferðinu. Aðrir samtímaheimspekingar hafa reynt að sýna
fram á að ómögulegt sé að setja fram réttlætingar af þessu tagi. I Mak-
ing Moral Sense er markmið mitt annað en allra þessara heimspekinga.
Markmiðið er að sýna fram á að siðferðið þarfnast ekki slíkrar réttlæt-
ingar. Kenning mín er raunar enn róttækari. Hana má orða svona: Sú
skoðun að siðferðið þarfnist forsiðferðilegrar réttlætingar felur í sér af-
skræmingu bæði á siðferðinu og á skynseminni. Þetta er ein meginkenn-
ing bókarinnar. í dag get ég einungis gefið hugmynd um hvernig ég færi
rök fyrir henni.
Áður en ég fer út í rök mín fyrir þessari kenningu verð ég að segja
nokkur orð um það hvers konar forsiðferðilegar réttlætingar heimspek-
ingar hafa gefið á siðferðinu. Kalla má kenningu sem setur fram slíkar
réttlætingar „grunnhyggju“ (á ensku ,,foundationalism“).6 Skipta má
grunnhyggju í tvo flokka eftir því um hvers konar forsiðferðilegar for-
sendur er að ræða. Annars vegar er um að ræða forsendur sem fela í sér
hugmyndir um gott líf, t.d. þá að gott líf felist m.a. í því að vera í sálar-
legu jafnvægi. Hugmyndin er sú að jafnvel siðleysinginn geti fallist á að
gott sé að vera í sálarlegu jafnvægi og að sýna megi fram á að sálarlegu
jafnvægi verði einungis náð með siðlegu lífi. I heimspeki Platóns er
hugsanlega að finna grunnhyggju af þessu tagi.7
Þetta er reyndar ekki sú grunnhyggja sem ég fjalla mest um í bókinni
og hér í dag. Forsendur þeirrar grunnhyggju sem ég fjalla mest um fel-
ast í formlegri hugmynd um skynsemi. Hugmyndin er sú að jafnvel sið-
leysinginn vilji vera skynsamur í formlegum skilningi en sýna megi hon-
um fram á að þessi formlega hugmynd um skynsemi skuldbindi hann til
að fallast á ákveðnar siðareglur.8
6 Eftir fyrirlesturinn bentu ýmsir mér á að nota mætti orðið „bjarghyggja" hér.
Ókosturinn við að nota „grunnhyggja" eru tengsl þess við að vera grunnhygginn
í þeim skilningi að vera yfirborðslegur. I fyrirlestrinum á ég auðvitað ekki við
það. Einn kosturinn við að nota „bjarghyggju" er að þetta orð tengist t.d. bjarg-
festu. Þar með tjáir þetta orð það markmið þeirra sem aðhyllast foundationalism
að finna fastan grunn sem má byggja annað á. Eg nota samt „grunnhyggju" því
að það kemur því betur til skila að verið er að leita að föstum grunni sem allt
annað byggist á.
7 Það er einföldun að grunnhyggja af þessu tagi verði að styðjast við hugmyndir
um gott líf. Hér er um að ræða grunnhyggju sem styðst við inntakskenningu um
skynsemi. Nánar er fjallað um grunnhyggju af þessu tagi á bls. 6n, 49 og
257-261.
8 Grunnhyggja af þessu tagi er kölluð „rationalism“ í MMS. Þessi skoðun er skil-
greind á bls. 13. Nánari tilvísanir til umræðu um rationalism í MMS er að finna
í atviksorðaskránni sem er líka gagnleg að öðru leyti.
10