Hlín - 01.01.1926, Blaðsíða 100
98
Hlln
náttúrlegt, var gott og gilt. Og þá var einstaklingurinn
alt. f skáldskap þeirra tíma kemur að minsta kosti skýrt
fram, að rekist einstaklingur og ríki á, hefir einstakling-
urinn rjett fyrir sjer.
Hvorttveggja var arfur frá stjórnarbyltingunni og róm-
antíkkinni. Að leggja höft á eðli sitt var ófrelsi. Öll
tamning var ófrelsi. Og sömu augum mun hafa verið
litið á takmörkun á sumum sviðum. Próun allra hæfileika
einstaklingsins var takmarkið. f bók Stuart Mills »Um
frelsið,* er Jón Ólafsson þýddi, sjest skoðun raunspek-
innar á frelsi einstaklingsins.
Pessi sömu hugtök, frelsi og einstaklingsrjettur, komu
annari hreyfingu á stað um líkt leyti á sviði viðskifta- og
atvinnulífs, kenningunni um hina »frjálsu samkepni «
Pegar allir kraftar mannlegs eðlis voru látnir lausir, var
álitið að menn fyndu fyrst sjálfa sig. Enginn mundi þá
gefa sig að öðru en því, sem hann fyndi hann væri
best fallinn til. Það hefði aftur áhrif á öll störf andleg
og verkleg. í bókinni um kúgun kvenna kemur glögt
fram hugsunin um hina frjálsu samkepni. Höf: heldur
því fram, að engin vafi sje á, að konur velji lífsstörf,
sem sjeu gagnstæð eðli þeirra, því ef menn sjeu frjálsir
finni þeir fyrst sjálfa sig og sinn rjetta stað í þjóðfjelag-
inu. Pað er eins og forkólfar hreifinga þessara hafi í-
myndað sjer, að ótakmarkað frelsi mundi setja hvern og
einn á rjetta hillu i völundarhúsi tilverunnar. Jeg mun
nú reyna að sýna fram á, að svo hefir ekki orðið, hvað
konur snertir. Um þau andlegu afrek, sem áttu að skap-
ast við samkepni karla og kvenna má segja, að enn þá
hafi þeirra ekki orðið vart. Og um aðrar afleiðingar
hinnar frjálsu samkepni eru víst mjög skiftar skoðanir.
Priðja grundvallaratriðið, sem mótar skoðun Stuart
Mills, er trúin á vitsmunina. Sú trú var arfur frá skyn-
semisdýrkun 18. aldar og upplýsingartímabili. Og henni