19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 20

vert að minnast á kvennaárí
30 ár
frá Kvennafrídeginum
24. október 1975
Fjórar göngur streymdu hvaðanæva að á Lækjartorg Kvennafrídaginn 24.október
„0 ó stelpur,
við brýnum okkar
raust svo berist
hún um heiminn“
Samfélagið á sjöunda áratugnum
Sjöundi áratugur tuttugustu aldar
einkenndist af átökum og breytingum í
hinum vestræna heimi. Almenn and-
staða við stefnu stjórnvalda jókst og þá
helst við stríðsrekstur Bandaríkja-
manna í Víetnam og hernaðarupp-
byggingu í Evrópu. Stúdentar urðu
sérstakur þrýstihópur á þessum tíma.
Mótmælaaðgerðir voru tíðar og átök
við lögreglu og her á götum úti voru
daglegt brauð. Árið 1968 hefur orðið
táknmynd þessarar þjóðfélagsólgu og
kynslóðin sem þá var í kringum tvítugt
verið nefnd 68-kynslóðin. Upp úr jarð-
vegi stúdentaóeirðanna spruttu nýjar
kvenréttindahreyfingar með gríðarleg-
um krafti sem fundu þörf til að knýja á
um jafnrétti kynjanna með meiri
áherslu en áður.
Fréttir af kröfum kvenna féllu í góð-
an jarðveg hér á landi. Margir álitu að
gömlu kvennabaráttunni hefði lokið
með sigri þegar formleg réttindi
kvenna voru bundin í lög. Staðreyndin
var hins vegar sú að konur voru lítt
sýnilegar á hinum opinbera vettvangi.
Til að mynda sátu ein eða tvær konur á
þingi frá árinu 1922 til 1971 og árið
1974 voru aðeins 4% bæjar- og sveitar-
stjómarmanna konur. Engin kona var
bankastjóri, sýslumaður né bæjarfó-
geti og varla hægt að segja að þær hafi
verið í forystusveit aðila vinnumarkað-
arins þó að þeim fjölgaði verulega á
vinnumarkaði og í verkalýðsfélögum
árið 1963.
A þessum tíma voru nýjar hugmynd-
ir teknar að setja svip sinn á kvenrétt-
indabaráttuna hér á landi. Sumir vilja
meina að bók bandaríska félags- og
sálfræðingsins Betty Friedan, „The
Feminin Mystique" eða Goðsögnin um
konuna hafi orðið hvatinn að kvenna-
hreyfingu nútímans sem barst frá
Bandaríkjunum til Englands 1967 og
til Norðurlanda um 1970. Hér á landi
höfðu bækur Svövu Jakobsdóttur, Tólf
konur sem kom út 1965 og Veisla undir
grjótvegg sem kom út 1967, sín áhrif
enda skrifað um samskipti kynjanna á
áður óþekktan hátt. Arið 1967 kom
getnaðarvamapillan á lyfjaskrá hér á
landi sem gerði konum kleift að skipu-
20
leggja barneignir í fyrsta sinn. At-
vinnuþátttaka kvenna jókst og fleiri
konur gengu menntaveginn. Margar
ungar konur töldu sig þó verða varar
við kynbundið misrétti. Þær ákváðu
því að taka til sinna ráða. Þær sættu
sig ekki lengur við jafnrétti í orði held-
ur vildu þær öðlast jafnrétti í raun. ís-
lenskar konur voru vel með á nótunum
um kröfu kvenna um aukin réttindi
víðsvegar um heim. Árið 1968 var
stofnuð æskunefnd Kvenréttindafélags
Islands sem kallaði sig Uur og 1970
var Rauðsokkahreyfingin stofnuð að
erlendri fyrirmynd. Allt í einu urðu til
skilyrði sem urðu þess valdandi að
konur þustu fram á sjónarsviðið og
kröfðust jafnréttis. Allsherjarþing
Sameinuðu þjóðanna lýsti því yfir 18.
desember 1972 að árið 1975 skyldi sér-
staklega helgað málefnum kvenna und-
ir kjörorðunum: JAFNRÉTTI -
FRAMÞRÓUN og FRIÐUR.
Undanfari þess að konur
lögðu niður störf
Björg Einarsdóttir verslunarmaður
segir svo frá hugmyndinni að kvenna-
frídeginum í Húsfreyjunni, 1. tbl. 37.
árg. 1986, s. 9-18. „Hugmyndin um að
konur sameinuðust um að leggja niður
vinnu samtímis barst hingað erlendis
frá ... Á fundi í Norræna húsinu í árs-
byrjun 1973 sem Rauðsokkahreyfingin
hélt til kynningar á starfsemi hreyfing-
arinnar ... ein þeirra kvenna sem frá
upphafi hafði verið virk í Rauðsokka-
hreyfingunni, hafði á ferðum sínum er-
lendis heyrt um það rætt að allar kon-
ur í heiminum ættu að taka sig til og
leggja niður vinnu samtímis í einn dag
og sýna þannig í eitt skipti fyrir öll
hver hlutur þeirra væri á heimsbyggð-
inni. Raunar mun sömu hugmynd hafa
verið komið á framfæri hjá hreyfing-
unni 1970 ... Snemma á árinu 1974
tóku ýmis samtök kvenna hér á landi
við sér varðandi undirbúning kvenna-
ársins og stofnuðu nefndir í því skym-
Af því spratt síðan samstarfsnefnd um
kvennaárið 1975. Fulltrúi Rauðsokka-
hreyfingarinnar lagði meðal annars í
hugmyndabanka nefndarinnar um að-
gerðir á árinu 1975 „að íslenskar konur
sýndu með einhverjum raunhæfum
hætti hver hlutur þeirra í samfélaginu
væri ... Til þess að fara fljótt yfir sögu
má geta þess að á ráðstefnu um kjör
láglaunakvenna í Lindarbæ í janúar
1975 var kvennaverkfall sérstaklega
nefnt af einum ræðumanna og viðkom-
andi lagði það til sem aðgerð í tilefm
kvennaársins.“ (Húsfreyjan, 1. tbl. 37.
árg. 1986, s. 9-18.)
1975 skipuðu stjórnvöld líka sér-
staka kvennaársnefnd og stóðu báðar
nefndirnar fyrir ráðstefnu á Hótel
Loftleiðum í júní um markmið SÞ með
kvennaárinu. Undir lok ráðstefnunnar