19. júní - 19.06.2005, Blaðsíða 27

kynbundið ofbeldi
Krafan um að kynbundið ofbeldi eigi að vera sérstaklega skilgreint í lögum verður sífellt háværari. Dómsmálaráðherra
hefur óskað eftir áliti refsiréttarnefndar á því hvort þörf sé á sérstakri löggjöf um heimilisofbeldi eða hvort núverandi
lagaákvæði um ofbeldi nái nægilega utan um það. Auk þess hefur ráðherra falið Ragnheiði Bragadóttur, lagaprófessor við
Háskóla íslands, að koma með tiilögu að lagafrumvarpi til breytinga á kynferðisbrotakafla almennra hegningarlaga. En
hverjar eru kröfurnar og hvers vegna koma þær fram núna?
Um löggjöfina
og kynbundið ofbeldi
Miklu meiri þekking
A áttunda áratugnum varð vitundar-
^akning um kynferðis- og heimilisof-
“eldi. Kvennaathvarf tók til starfa árið
^82, Stígamót voru stofnuð 1990 og í
Samræmi við tillögur nauðgunarmála-
^ef'ndar sem starfaði frá 1984-1988 var
‘^eyðarmóttaka vegna nauðgunar opn-
árið 1993. Upphaflega átti nauðgun-
armálanefnd ekki að koma með hug-
^yndir að lagabreytingum en árið
1992 voru samþykktar breytingar á
jtynferðisbrotakaflanum. Fyrir þann
l!|na var t.a.m. ekki ólöglegt að nauðga
. érium þar sem kynferðisbrotaákvæð-
'h náðu aðeins yfir ofbeldi gegn kon-
Utln Heimilisofbeldi er hins vegar ekki
skilgreint sérstaklega í lögum heldur
eHur það undir almenn ákvæði um of-
beldi.
. Mikið vatn hefur runnið til sjávar frá
arinu 1992. Reynsla er komin á starf
r%amóta, Kvennaathvarfsins og
Aeyðarmóttökunnar. Sífellt fleiri þol-
endur leita sér aðstoðar og segja sögu
Slna upphátt. í dag er því margfalt
j^eiri þekking á eðli og afleiðingum
ynferðis- og heimilisofbeldis en var
a*ð 1992 þegar kynferðisbrotakaflinn
Var endurskoðaður.
Kynfrelsi ekki verndað í lögum
, Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir
.0rnst að þeirri niðurstöðu í ritgerð
rinni til embættisprófs í lögfræði, sem
°n varði fyrr á árinu, að kynfrelsi sé
*íki verndað í íslenskum lögum. Bend-
f hún m.a. á að ofuráhersla sé á að-
^riíina sem er notuð við að fremja
riitið. Samkvæmt 194. gr. alm. hegn-
ngarlaga er aðeins um nauðgun að
nfk ef gerandi beitir ofbeldi eða hótar
_beldi. I 196. gr. er aftur á móti skil-
sneming á misneytingu en það er þeg-
*naður notfærir sér geðveiki, aðra
Hús Stígamóta
andlega annmarka eða að þannig sé
ástatt að þolandinn getur ekki spornað
við verknaðinum og hefur við hann
samræði.
Það þýðir að ef haft er samræði við
áfengisdauða manneskju eða mann-
eskju sem ekki hefur andlega burði í að
neita kallast það ekki nauðgun í laga-
legri merkingu. Refsing fyrir misneyt-
ingu getur verið allt að sex árum á
meðan refsing fyrir nauðgun er allt að
sextán árum. Þar af leiðandi fyrnast
misneytingarmál á tíu árum en nauðg-
unarmál á fimmtán árum.
í kynferðisbrotakaflanum er einnig
að finna ákvæði (195. gr.) um ólög-
mæta kynferðisnauðung en það er þeg-
ar gerandinn beitir ekki ofbeldi eða
hótun um ofbeldi heldur annars konar
nauðung. Fáir dómar hafa reynt á
þetta ákvæði en refsimörkin eru þau
sömu og fyrir misneytingu eða sex ár.
Þorbjörg bendir á að áherslan sé á
aðferðina sem ofbeldismaðurinn notar
en ekki á árásina sem slíka. Rétturinn
til að hafna kynlífi við allar aðstæður
er því ekki virtur samkvæmt hegning-
arlögunum og að mati Þorbjargar end-
urspegla mismunandi refsingar og
fyrningarreglur þessa afstöðu löggjaf-
ans.
Stór hluti nauðgunarmála sem ber-
Nauðgun af gáleysi?
í norskri löggjöf er að finna ákvæði
um nauðgun af gáleysi sem sett var
inn með lagabreytingum árið 2000.
Hugtakið hljómar kannski furðulega
en Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir
hefur bent á að þarna sé verið að
skoða mörkin milli ásetnings og gá-
leysis. Ef kona liggi t.d. lömuð af
hræðslu og jafnvel grátandi geti of-
beldismaðurinn ekki haldið því fram
að hún hafi bara verið feimin. Þor-
björg hefur máli sínu til stuðnings
bent á sýknudóm sem féll í nauðgun-
armáli í Bretlandi. Nokkrir féiagar
voru úti að fá sér í glas með það að
markmiði að næla sér í konur. Það
gekk ekki sem skyldi og þá bauð einn
þeirra hinum heim til sín til að hafa
samræði við eiginkonu sína. Hann
varaði þá við að hún berðist stundum
á móti en að það væri vegna þess að
hún væri „kinkí“. Mennirnir báru því
við fyrir dómi að þeir hefðu ekki vitað
betur og það dugði til sýknu að þeir
sögðust hafa haldið að konan væri
samþykk. Þetta myndi aftur á móti
sennilega flokkast sem vítavert gá-
leysi samkvæmt norsku lögunum. Þeir
hefðu átt að gera sér grein fyrir því
að konan var ekki samþykk.
Að sögn Þorbjargar hefur þessu
ákvæði verið beitt í Noregi og svo
virðist því sem það geti reynst vel.
T.a.m. var maður dæmdur í fyrir að
hafa nauðgað sambýliskonu sinni ít-
rekað á fimm ára tímabili. Hann
beitti hana miklu ofbeldi en fór síðan
fram á „sáttakynlíf*. Sambýliskonan
veitti ekki mótspyrnu en dómurinn
taldi það eiga eðlilegar skýringar
enda maðurinn nýbúinn að beita hana
ofbeldi.
27