Fréttablaðið - 26.11.2011, Blaðsíða 90

26. nóvember 2011 LAUGARDAGUR54
S
kólinn hófst aftur haustið
1942 án þess að mér væri
gefinn kostur á að setjast
á skólabekk og án þess
að nokkur maður ræddi
málið við mig. En í byrj-
un nóvember var ég fyrirvaralít-
ið látin pakka niður í tösku til að
fara til Norðfjarðar með strand-
ferðaskipinu. Mamma var búin að
sauma á mig fallegt skólapils. Það
var fellt og opið á hliðinni en smellt
saman til að ég ætti auðveldara með
að pressa það sjálf, og svo hafði hún
prjónað á mig tvær peysur, rauða og
græna. Þannig var ég búin til far-
arinnar. Ég tók engin leikföng með
mér, vildi ekki taka þau frá bræðr-
um mínum. Bæði dúkkan Sighvatur
Sturluson og tuskumörgæsin voru
því skilin eftir heima. Ég fór að
heiman tólf ára gömul og átti ekkert
nema fötin sem ég gekk í og skóla-
töskuna mína – og nokkrar bækur
sem ég tók með mér hvert sem ég
fór. Það var litla bókin um guðina
sem kölluð var, Goðasögur og forn-
eskjusögur, sem afi í Skálateigi
keypti rétt áður en hann dó, gefin út
1899, Passíusálmarnir í litlu broti,
Íslensk ævintýri Magnúsar Gríms-
sonar, Ritsafn Gests Pálssonar og
bókin hennar ömmu með kvæðum
Jónasar.
Það var ekkert talað um það við
mig hvað biði mín. Ég vissi ekki
einu sinni nöfnin á fólkinu sem átti
að taka við mér. Það var ekki siður
á þessum tíma að ræða við börn eða
upplýsa þau um hlutina.
...
Vildi fara í skóla
Ég hafði aldrei farið að heiman
áður, aldrei farið út fyrir Seyðis-
fjörð, ekki einu sinni farið upp á
fjall og séð hvað var handan við.
Það var slangur af fólki um borð
en enginn gaf sig að mér. Ég grét
ekki, ég var dofin. Það var eins og
væri klakabrynja utan um mig. En
innst inni fannst mér að það væri
ekkert undanfæri. Ég vildi ekki
láta mig daga svona uppi. Ég vildi
fara í skóla, og ég vildi sjá heim-
inn.
Ég stóð alein við borð stokkinn
í myrkri og hráslaga og varð agn-
dofa þegar ég sá Norðfjarðar-
nípuna, þetta háa og tígulega fjall,
rísa snarbratt upp úr hafinu. Svo
er siglt inn í Norðfjörð eftir um
þriggja tíma siglingu, í þreifandi
myrkri.
Út frá endurminningum þessar-
ar reynslu orti ég nokkrar hækur
löngu seinna og birti í bókinni Síð-
degi:
Ég rata ekki
út úr dimmum hugskotum
andvökunótta.
Skammdegisglætan,
skíma hafnarljósanna
á viðkomustað.
Ókunnir karlar
hrópandi á bryggjunni
í hráslaganum.
Held dauðahaldi
í borðstokkinn – veit ekki
hvert ég er komin.
Þarna voru karlarnir æpandi
þegar skipið lagðist upp að, og það
var gat á bæjarbryggjunni á Norð-
firði. Það fannst mér ómerkileg
bryggja. Maður þurfti að passa sig
að detta ekki niður um gatið. Guðný
dóttir Júllu frænku, sem átti þá
heima í Neskaupstað, beið þarna á
bryggjunni til að bera kennsl á mig,
því að þarna þekkti mig enginn.
Svo var mér fylgt til þessa ókunn-
uga fólks sem bjó skammt frá.
Erfið og sársaukafull ár að baki
Síðustu tvö ár höfðu verið mér erfið
og sársaukafull. Og nú var ég ekki
aðeins búin að missa systur mínar
heldur skilin við allt mitt nánasta
fólk og vissi ekkert hvað beið mín.
Það voru litlar samgöngur milli
Norðfjarðar og Seyðisfjarðar, ekk-
ert beint vegasamband, og sjóleiðin
var fáfarin vegna hernámsins.
Húsið var stórt steinhús niðri
við sjóinn, kallað Steinninn. Við
komum inn í mikinn gang og fórum
síðan upp stiga og þar inn í íbúð á
hægri hönd. Ég var leidd inn í eld-
hús og sett þar á stól. Húsmóðirin,
gömul og frekar fáskiptin, var að
sjóða slátur og kastaði á mig kveðju
og það voru einhverjir karlar þarna
líka, auk þess sem konan í íbúðinni
beint á móti kom sérstaklega inn til
að horfa á mig. Það var Friðrikka,
kona héraðslæknisins. Hingað til
hafði ég verið eins og dofin, en allt í
einu þyrmdi yfir mig þarna á stóln-
um og ég táraðist.
En þá kom einn af körlunum til
mín. „Heyrðu, nú kemur þú með
mér!“ Þessi maður var stýrimaður
á bátnum Magnúsi sem var í eigu
húsbóndans á heimilinu. Hann hét
Jóhann Kristinn Guðmundsson,
kallaður Kiddi. Hann tók mig við
hönd sér og leiddi mig út og yfir
götuna þar sem hann var með her-
bergi á leigu. Hann var fráskilinn,
átti son og dóttur en bjó einn. Með
þessu viðmóti eyddi hann öllum
ótta. Hann sýndi mér allar sínar
eigur og tók svo fram litla dúkku í
glimmerpilsi og gaf mér hana. Þetta
var ósköp lítilfjörleg dúkka, en ég
skildi hana ekki við mig upp frá því.
Í Vonarstræti
Húsið var svo nálægt miðbænum
að það þurfti að gæta þess að rónar
smygju ekki þar inn. Við höfðum
lykil að aðaldyrunum, en Þórunn
læsti þeim alltaf klukkan sjö. Það
heyrðist ekki upp frá útidyrunum,
og þar var engin dyrabjalla því
annars hefði ekki verið stundlegur
friður. Þetta dró dilk á eftir sér því
Þorgeir var oft lyklalaus þegar hann
var úti að flækjast á fylliríi og ég
þurfti þá að hafa andvara á mér til
að hleypa honum inn. En það var oft
erfitt, ég þurfti að vakna klukkan
sjö á hverjum morgni, og nú hafði
ég steinsofnað. Það var komið langt
fram á nótt og kalt úti þegar Þorgeir
kemur og bankar og sparkar í hurð-
ina, en ég heyri auðvitað ekki neitt.
Hann greip þá til þess ráðs að reyna
að skríða inn um þvottahúsgluggann
og tókst það. En allt í einu vaknaði
ég við ógurlega skruðninga.
Rannveigu Löve vinkonu minni
hafði verið gefinn afskaplega dóna-
legur náttkjóll. Hann var mjög
fínn, svartur, úr tvöföldu efni en
alveg gagnsæju, og henni fannst
hann allt of yfirgengilegur fyrir
sig og gaf mér kjólinn. Þarna rauk
ég upp með andfælum við þessi
hræðilegu læti og hljóp fram, og
þar standa tveir lögregluþjónar í
ganginum, annar upptekinn við að
reyna að opna eldhúshurðina. Ég
kem þarna svífandi í þessum nátt-
kjól og tek ekkert eftir því að ég er
ekki í neinu öðru og segi við lög-
regluþjónana:
„Hvað eruð þið að gera hér?“
„Við erum að elta þjóf.“
„Þjófur í eldhúsinu mínu?“ sagði
ég. „Það getur ekki verið. Þar er
engu hægt að stela.“
Ég gekk að hurðinni og kallaði
inn:
„Þorgeir!“
„Þeir eru alveg brjálaðir, þeir
ætla að taka mig,“ heyrðist í Þor-
geiri innan úr eldhúsinu. Hann
var þá búinn skorða fæturna við
eldhús bekkinn þannig að þeir gátu
ekki opnað.
„Þeir taka þig ekki neitt,“ sagði
ég. „Opna þú bara.“
„Þetta er maðurinn minn,“ sagði
ég við lögregluþjónana. „Hann
hefur verið að koma heim.“
„Maðurinn þinn? Af hverju
kemur hann inn um glugga?“
„Hann hefur bara gleymt lykl-
inum,“ sagði ég.
„Okkur datt ekki annað í hug en
þetta væri þjófur,“ sögðu þeir.
Þeir höfðu þá staðið hann að
verki og skriðið á eftir honum inn
um gluggann.
Í gagnsæjum náttkjól
Þorgeir fór beint inn í svefn-
herbergi, enda vel slompaður, en
ég fór niður með mönnunum til
að hleypa þeim út. En þá var Þor-
geir búinn að sparka svo mikið í
hurðina að það var ekki hægt að
opna hana. Svo að lögregluþjón-
arnir urðu að fara út sömu leiðina
og þeir komu. Þeir þurftu að ganga
upp stigann aftur og niður annan
stiga, ofan í þvottahúsið. Þeir ætl-
uðu aldrei að geta troðið sér út um
þennan litla glugga. Það var ekki
fyrr en þeir voru farnir sem ég
uppgötvaði að ég var ekki bein-
línis búin fyrir gestakomur, í alveg
gagnsæjum kjól. En ég fór upp að
sofa og hugsaði ekki meira um það.
Í kaffinu í Austurbæjarskólan-
um nokkrum dögum seinna sagði
Stefán Jónsson upp yfir alla:
„Varst þú að fá heimsókn, Vil-
borg mín?“
Ég gaf lítið út á það.
„Var ekki verið að heimsækja
þig nýlega? Ég held að þú hafir
fengið heimsókn.“
„Hvernig veist þú það?“ spurði
ég.
„Það var þannig að ég var í
veislu um helgina og þar var lög-
regluþjónn einn af gestunum, og
hann stóð upp og sagði sögu, og ég
veit að það gat enginn kvenmaður
verið sem hann var að lýsa nema
þú. Hann nefndi náttúrlega engin
nöfn, en hann hóf ræðu sína á
þessum orðum: Það má nú aldeilis
segja að við séum á vaktinni. Við
fórum og ætluðum að handtaka
þjóf og eltum húsbónda inn í húsið
hans.“
Síðan endursagði Stefán alla
frásögnina, lýsti öllum aðförum
og frúnni og hvernig þeir þurftu
að skríða sömu leið til baka. Síðan
bætti hann við:
„Og ég vissi á stundinni hvaða
kvenmaður þetta var!“
Ég skammaðist mín ekki að
ráði og huggaði mig við að þetta
voru lögregluþjónar, og lögreglu-
þjónar eru embættismenn og því
ekki venjulegir menn. En þeir
eiga auðvitað ekkert með að segja
frá svona hlutum eða nota þá sem
skemmtiatriði í fínum boðum.
Millifyrirsagnir eru blaðsins.
Áfall í æsku
afar erfitt
Vilborg Dagbjartsdóttir rithöfundur er landsþekkt
fyrir ljóð sín og skáldskap, kennslustörf og þátttöku
í stjórnmálum. Hún hefur sent frá sér ævisögu og
Fréttablaðið grípur hér niður í tvo kafla.
VILBORG OG ÞORGEIR Vilborg Dagbjartsdóttir og eiginmaður hennar Þorgeir Þorgeirsson á myndlistarsýningu.
Vilborg Dagbjartsdóttir rekur ævi
sína í bókinni Úr þagnarhyl. Í
henni segir frá æsku í fjörugum
systkinahópi í þorpinu Vestdalseyri
við Seyðisfjörð. Þau voru tíu
syst kinin sem framtíðin blasti
við þegar þrjár glæsilegar systur
hennar dóu á einu ári. Þá var Vil-
borg ellefu ára og þessi umskipti
settu mark sitt á líf hennar upp
frá því. Í bókinni er Vilborgu fylgt
hjá vandalausum á Norðfirði frá
tólf ara aldri, á náms- og mótunar-
árum hennar í Reykjavík, Edinborg
og Kaupmannahöfn og lífsbartáttu
hennar og lífsförunautarins, Þor-
geirs Þorgeirssonar, hér heima.
■ ÚR ÞAGNARÞYL
Suðurlandsbraut 20, 108 Reykjavík | Sími 588 0200 | www.eirvik.is