Morgunblaðið - 09.04.2011, Blaðsíða 38

38 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 9. APRÍL 2011
Á sviðinu var hún elskuleg,
hlý og einlæg. Með undrandi
spurult augnaráðið átti hún
auðvelt með að virðast grunn-
hyggin og einfeldningsleg en
samt bráðfyndin. Svo skemmti-
lega kómísk, algerlega
áreynslulaust. Manni hlýnaði
um hjartaræturnar þegar hún
birtist. Hún Gréta. Og í alvar-
legri hlutverkum var iðulega
stutt í kómíkina næstum eins
og alveg óvart. Oftar en ekki
vakti hún hlátur af því hún var
svo skemmtilega mædd og
undrandi á lífinu. Ólíkir eig-
inleikar persónunnar toguðust
ekki bara á innra með henni
heldur gat hún birt þá alla sam-
tímis á sviðinu, jafnvel án orða,
þannig að það gat gjörsamlega
ruglað áhorfandann í ríminu.
Persónurnar urðu svo óræðar
fyrir vikið. En hún var ekki
alltaf gæskan uppmáluð í leik.
Hún gat verið kjaftfor og ógn-
vænleg og spýtt út úr sér við-
bjóðnum og andstyggilegheit-
um, sem urðu hálfgrótesk í
munni hennar, röddin sérkenni-
lega hálfbrotin, einlæglega
hissa á eigin grimmd og orð-
bragði og viðmóti lífsins svona
almennt séð. Skrýtnar og
skemmtilegar konur en alltaf
áhugaverðar. Afskapleg
heillandi og sérstök leikkona,
sem átti einstaklega auðvelt
með að vekja samúð manns.
Hún lék yfir 80 hlutverk á sviði
um dagana, mörg hver mjög
eftirminnileg: Lína í Djöflaeyj-
unni, geggjaða konan í París í
samnefndu verki, Fína Jónsen í
Kristnihaldinu, Kleópatra í At-
ómstöðinni, Halie í Barni í
garðinum, Gína Ekdal í Villi-
öndinni, örfáar perlur af ótal
mörgum.
Prívat var alltaf gaman að
hitta hana. Svo opinská og hlát-
urmild. Svo er auðvitað ekki
hægt að ræða um Grétu án
þess að nefna Steindór. Sam-
rýndari hjón voru vandfundin.
Og maður fann hvað þeim leið
vel saman. Og þótti gaman að
vinna saman í leikhúsinu. Ég
varð þeirrar gæfu aðnjótandi að
vinna meðal annars með þeim
krefjandi burðarhlutverk í hinu
sérstaka leikriti Shepards Barn
í garðinum auk hlutverka í Gísl
sem ekki voru eins fyrirferð-
armikil en urðu í þeirra með-
förum ógleymanlegir karakter-
ar.
Það fór henni Grétu einstak-
lega vel að eldast, hún varð svo
fallegt gamalmenni, eiginlega
aldrei gömul, alltaf ungleg og
jákvæð. Svo mikil heiðríkja yfir
henni. Heilsan var að hrekkja
hana síðustu árin en aldrei var
hún að velta sér upp úr því
þegar við hittumst, heldur hló
og gerði að gamni sínu.
Aðrir munu rekja ferilinn.
Mig langar bara að senda
Steindóri, Heiðu og fjölskyld-
unni innilegar samúðarkveðjur
okkar hjóna. Við söknum henn-
ar en eftir lifir smitandi hlát-
urinn og hjartahlýjan, sem
heillaði alla. Sannur ljósgjafi í
leikhúsinu og lífinu. Blessuð sé
minning hennar.
Stefán Baldursson.
Það er til það fólk í heim-
inum sem hægt er að nefna
Margrét
Ólafsdóttir
✝ Margrét Ólafs-dóttir fæddist í
Vestmannaeyjum
12. júní 1931. Hún
lést á Landspít-
alanum við Hring-
braut 24. mars
2011.
Útför Margrétar
for fram frá Foss-
vogskirkju 8. apríl
2011.
gleðigjafa. Þá nafn-
bót vil ég gefa vin-
konu minni og
samstarfskonu
Margréti Ólafs-
dóttur. Þegar hún
Gréta mætti á æf-
ingu, kom alltaf
gleðigustur með
henni, stundum
vorum við meðleik-
endur hennar svo
þreytt og morg-
unstúrin að við vorum ekki allt-
af móttökuvæn fyrir kveðjunni.
Þá stoppaði mín og sagði biðj-
andi yfir hópinn: „Er enginn
hér sem er til í að bjóða mér
góðan daginn?“ Jú, auðvitað, öll
elskuðum við Grétu og gáfum
henni samstundis koss og kram
þegar hún hafði vakið okkur til
vitundar.
Ég var svo lánsöm að lenda í
leikför með henni. Og hvílíkur
ferðafélagi! Hún var eins og
barn sem fer í fyrsta skipti út í
heim. Athugasemdir hennar á
leið okkar um landið eru eitt-
hvað sem aldrei gleymist. Eitt
sinn vorum við á kvöldgöngu
eftir sýningu, veðrið var svo
yndislegt, það var ekki hægt að
fara út á hótel að sofa, og þar í
bjartri sumarnóttinni sáum við
tvö timburhús sitt hvorum
megin við læk, og í görðunum
fyrir framan bæði húsin var
þvottur á snúru. Gréta stakk
upp á því að við myndum læð-
ast inn í garðana og skipta um
þvott – ertu brjáluð? Sögðum
við. Hvað ef það fréttist um
þorpið að leikarar hjá Leik-
félagi Reykjavíkur hafi verið að
hrella þorpsbúa um nótt með
viðsnúningi á þvottinum þeirra?
– Iss, það meiðir engan, sagði
Gréta, við gerðum þetta oft í
Vestmannaeyjum. Ég ætla ekk-
ert að vera að segja frá því í
minningargrein um þig Gréta,
hvort þér tókst að draga okkur
hin með þér út í vitleysuna. En
gaman var að vera með þér.
Svo fengum við að upplifa að
flytja saman í nýju leikhús-
bygginguna. Hvílíkur gleðidag-
ur! Við fengum að velja okkur
búningsklefa, og í þessum stór-
kostlegu klefum var hægt að
horfa út um gluggann, slíkur
lúxus var ekki til boða í kjall-
aranum í Iðnó, og það var legu-
bekkur í þessum dýrlegu her-
bergjum. Allir settu nú á sig
gúmmíhanska og tóku til við að
þrífa, við vorum flutt í höll, en
engir peningar fyrir þrifþjón-
ustu í höllinni. Ég minnist
Grétu með gúmmíhanska koma
inn í klefa til mín. Hún kom til
að gefa mér dýrindis teppi á
legubekkinn hjá mér. Við vor-
um eins og litlar stelpur í búa-
leik.
En sorgin gleymir engum.
Þegar LR skyldi halda upp á
100 ára afmæli félagsins var
stórum hluta af leikurum sagt
upp störfum. Við Gréta slupp-
um að vísu, en sárt var það. Við
sátum stjarfar á fallega teppinu
í klefanum mínum, við gátum
ekki einu sinni grátið. Hvernig
gat þetta gerst? – En Grétu á
ég eftir að hitta á himnum, þar
verður farið vel með listamenn.
Ég veit að hún tekur á móti
mér þegar þar að kemur og
hún verður búin að punta upp á
búningsklefa fyrir mig, og á
legubekknum verður gullofið
teppi, og þar munu engar sorg-
ir búa og þessvegna er gleðin
ekki nauðsynleg.
Guðrún Gerður
Ásmundsdóttir.
Kveðja frá Leikfélagi
Reykjavíkur
Margrét Ólafsdóttir, leik-
kona, var ein fremsta leikkona
Leikfélags Reykjavíkur um
árabil. Hún stundaði nám í
Leiklistarskóla Lárusar Páls-
sonar og Leiklistarskóla Þjóð-
leikhússins þaðan sem hún út-
skrifaðist árið 1951. Hún hóf
störf hjá Leikfélagi Reykjavík-
ur árið 1953. Þar átti hún eftir
að leika fjölda hlutverka eða
allt til ársins 1999 er hún lék
síðasta hlutverk sitt í Borgar-
leikhúsinu. Margrét var Leik-
félagsmanneskja fram í fingur-
góma. Hún tilheyrir þeim hópi
leikara og starfsfólks Leik-
félagsins sem unnið hefur
ómetanlegt og fórnfúst starf að
uppbyggingu og framþróun LR
og var í framvarðasveit þess
um áratuga skeið. Margrét tók
virkan þátt í baráttunni fyrir
byggingu Borgarleikhússins.
Eitt fyrsta hlutverk Margrétar
hjá Leikfélaginu var Patty
ÓNeill í leikritinu Undir heilla-
stjörnu eftir Huge Herbert.
Þar lék hún í fyrsta sinn á móti
Steindóri Hjörleifssyni, eftirlif-
andi eiginmanni sínum. Ferli
hennar lauk einnig í hlutverki á
móti Steindóri á Stóra sviði
Borgarleikhússins sem Frú
Líparí í Horft frá brúnni eftir
Arthur Miller. Af öðrum hlut-
verkum má nefna Gleðikonuna í
leikriti Dario Fo, Nakinn mað-
ur og annar í kjólfötum, Amelíu
í Húsi Bernörðu Alba eftir
Garcia Lorca, Frú Fínu Jónsen
í Kristnihaldi undir Jökli Hall-
dórs Laxness, Gvend í Skugga-
Sveini Matthíasar Jochumsson-
ar, Kleópötru í Atómstöðinni
eftir Halldór Laxness, Gínu
Ekdal í Villiönd Ibsens, Karítas
í Kjarnorku og kvenhylli eftir
Agnar Þórðarson, Rósettu í
Hassinu hennar mömmu eftir
Dario Fo, Línu í Djöflaeyjunni
eftir Einar Kárason, að
ógleymdu hlutverki Lovísu í
Dómínó eftir Jökul Jakobsson á
eitt hundrað ára afmæli Leik-
félags Reykjavíkur árið 1997.
Þar sýndi hún enn einu sinni á
ógleymanlegan hátt undurfal-
legar hliðar hæfileikaríkrar
leikkonu. Við, sem enn erum
ung, en áttum þess kost að
kynnast Margréti, minnumst
hennar sem tignarlegrar konu,
einstaklega fallegrar og bros-
mildrar, sem nýtti hvert tæki-
færi til að forvitnast um hagi
okkar og hvatti okkur óspart
áfram með mikilli hlýju. Leik-
félag Reykjavíkur þakkar
ánægjulega samfylgd og vottar
Steindóri, Ragnheiði dóttur
þeirra og fjölskyldu innilega
samúð. Minningin lifir um Mar-
gréti, einstaka leikkonu, hlýja
og góða manneskju.
Magnús Geir Þórðar-
son, leikhússtjóri.
Ég veit ekki hvort þú hefur,
huga þinn við það fest.
Að fegursta gjöf sem þú gefur
er gjöfin sem varla sést.
Ástúð í andartaki,
augað sem glaðlega hlær,
hlýja í handartaki,
hjarta sem örar slær.
Allt sem þú hugsar í hljóði,
heiminum breytir til.
Gef þú úr sálarsjóði,
sakleysi, fegurð og yl.
(Úlfur Ragnarsson.)
Orð ná ekki að tjá nema tak-
markað þá væntumþykju og
vinarhug sem við berum til
Margrétar Ólafsdóttur sem nú
er kvödd í dag, en við viljum
samt reyna. Á miklum erfið-
leikatíma í lífi fjölskyldu okkar
birtist hún eins og frelsandi
engill sem færði með sér kær-
leika og huggun þegar litla
huggun virtist að fá. Í jan-
úarmánuði árið 1958 greindist
litla systir okkar Elín, sem var
aðeins fimm ára, með bráða-
hvítblæði. Á þeim tíma stóðu
læknavísindin ráðþrota gagn-
vart þessum sjúkdómi og lítil
von um lækningu. Það var að
vonum mikið áfall og erfitt fyrir
alla fjölskylduna, sérstaklega
móður okkar, sem þurfti að
horfa upp á litlu dóttur sína
sárþjáða. Móðir okkar hafði þá
þegar gengið í gegnum ýmsar
raunir og sorgin svo oft knúið
dyra hjá henni svo áfallið var
mikið. Elín var í fyrstu lögð inn
á fjögurra manna stofu á Borg-
arspítalanum þar sem aðeins
voru fullorðnar konur. Henni til
mikillar gæfu lá Margrét við
hliðina á henni sem tók hana að
sér með miklum kærleika og
hlýju þó að hún þekkti hana
ekki neitt. Hún huggaði hana
og hughreysti og varð henni
styrkur þessa síðustu mánuði
lífs hennar sem urðu aðeins sex
eftir greiningu. Þetta var ein-
stakt kærleiksverk sem græddi
hjartasár og létti undir með
fjölskyldunni í hennar miklu
sorg. Margrét og Steinþór eig-
inmaður hennar létu ekki þar
við sitja heldur urðu þau upp
frá því sálusorgarar allrar fjöl-
skyldunnar og tengdust okkur
sterkum böndum. Þau komu oft
í heimsókn og áttu með okkur
góðar stundir þar sem ástúðleg
hugsunarsemi þeirra og hlýja
ríkti yfir vötnum. Þeim fylgdi
hressandi andblær glaðværðar
sem móðir okkar kunni vel að
meta enda hlakkaði hún ætíð til
heimsókna þeirra. Þau sýndu
móður okkar einstaka ræktar-
semi allt þar til hún lést árið
1991 og okkur börnunum henn-
ar alla tíð. Það er því með mik-
illi virðingu og þökk sem við
kveðjum Margréti og vottum
Steinþóri, Ragnheiði og fjöl-
skyldu samúð okkar. Við biðj-
um Guð að blessa þau og
styrkja alla tíð.
Emilía, Hilmar og
Rúnar Guðjónsbörn.
Við andlát Margrétar ber
mér fyrir sjónir svipmyndir lið-
inna daga. Fyrst flögrar hún
um sviðið í gervi Kleópötru,
léttklædd og eggjandi undir
flaksandi rauðri kápu og á hvít-
um bomsum, svo innilega sorrí
yfir því að kaninn væri farinn
og ekkert eftir nema helvítis
Íslendingar sem tóku í nefið og
neituðu að borga. Það stóð af
henni ferskur og svalandi gust-
ur, orðræðan lifuð en ekki leik-
in. Þótt skáldið hefði dæmt það
lágmark í leikritagerð að flytja
faðir vorið á leiksviði fór hún
með það af svo sjaldgæfri
blöndu barnslegrar einlægni og
örvæntingar þess, sem misst
hefur áður en hlaut, að jafnvel
harðnegldustu sálir viknuðu í
salnum. Túlkun hennar á hinni
bersyndugu, sem átti sér ekki
skjól nema hjá þeim manni ein-
um, er hún taldi í tölu heilagra,
var í einu orði sagt sigur. Kle-
ópatra var í senn grátbrosleg
og nístandi og í svo fullkomnu
samræmi við skáldverkið, efni
þess og erindi, að aðdáun vakti.
Til marks um viðburðinn beið
hennar eftir frumsýningu vönd-
ur rauðra rósa frá páfanum
sjálfum, Þorsteini Ö. Stephen-
sen. Þar með þurfti ekki frekar
vitnanna við, enda almælt að
meiri sigurvinning bæru menn
ekki úr býtum í íslensku leik-
húsi. Og minnisstæð er hún í
hlutverki Gínu Ekdal í Villiönd-
inni, þar sem hún skóp þrótt-
mikla hversdagshetju, er um-
bar allt og hlúði að eigin hreiðri
af umhyggju og ást, vitandi að
kaupverð lífdaganna var lygi.
Hafi túlkunin á Kleópötru verið
flugeldasýning, fólust í Gínu
glæður sem neistaði frá þegar
minnst varði. Loks munum við
hana ljóslifandi sem hina sköll-
óttu í leiknum um líf ánamaðk-
anna, þar sem hún með lát-
æðinu einu saman brá upp
átakanlegri mynd af holdtekn-
um maðki, í svo fáránlegri and-
stöðu við borgaralega fagur-
fræði húsráðenda, sem settu
bæjarbraginn í Kaupmanna-
höfn á miðri 19. öld, að sjálfu
ævintýraskáldinu ofbauð.
Margrét Ólafsdóttir var kona
skarpgreind, nákvæm og sam-
viskusöm í list sinni, leitandi og
forvitin, góðgjörn og öllum öðr-
um trygglyndari, örgeðja á
stundum, og stórlynd í eðli sínu
án þess að flíka því í ótíma.
Hún lét sér annt um hag Leik-
félags Reykjavíkur, sögu þess,
framgang og orðspor, og meðan
kraftarnir entust varð henni
aldrei vant samvinnuhugar.
Endur fyrir löngu heyrði ég
sögu sem hafa má til vitnis um
hversu samvinnuþýð Margrét
var að eðlisfari. Hún hafði leit-
að sér lækninga í Danmörku
við erfiðum sjúkdómi tengdum
skjaldkirtlinum og gengist und-
ir aðgerð. Þegar læknirinn kom
á stofugang skömmu síðar og
bað hana að sýna læknanemum
„om hun kunne synke“, leit
Gréta á hann spurul og á báð-
um áttum, uns hún lét slag
standa og tók lagið, íslenskan
húsgang að mig minnir. Að
konsertinum loknum sagði
doktorinn það ánægjulegt að
geta sannreynt að sjúklingur-
inn væri söngvinn, hitt væri
ekki síður mikilvægt að hún
gæti kyngt. Nú er að vita hvorn
kostinn hún velur við hið gullna
hlið, synke eller synge.
Við Valgerður kveðjum með
söknuði trygga vinkonu og vott-
um Steindóri, Ragnheiði og
Jóni ásamt börnum þeirra okk-
ar innilegustu samúð.
Þorsteinn Gunnarsson.
Fegurð, hjartahlýja og vin-
semd eru orð sem koma aftur
og aftur upp í huga mér þegar
ég sest niður til að skrifa
kveðjuorð til elskulegrar vin-
konu okkar, Margrétar Ólafs-
dóttur eða Grétu eins og við
kölluðum hana alltaf.
Hún var mjög falleg kona,
átti fagurt og hamingjusamt
hjónaband og fagurt heimili.
Það er eiginlega ekki hægt
að skrifa um Grétu án þess að
Steindórs sé getið, því sam-
hentari hjón er vart hægt að
hugsa sér. Þau hafa haldist í
hendur í gegnum lífið í um 60
ár. Hjartahlýju og vinsemd
þeirra höfum við verið heppin
að fá að kynnast og njóta.
Í heilan vetur naut ég þess
að búa hjá þeim hjónum meðan
ég stundaði nám í Verslunar-
skóla Íslands og fyrir þann
tíma er ég ævinlega þakklát.
Hún fékk að fylgjast með þróun
sambands okkar Bárðar frá
byrjun og fannst henni hún allt-
af eiga eitthvað í Báa mínum,
og vera einhvers konar guð-
móðir okkar sambands. Mér er
sérstaklega minnistætt frá
þeim tíma hversu gott samband
var milli íbúanna í stigagang-
inum í Álfheimunum og hversu
gestkvæmt var hjá þeim hjón-
um og alltaf eitthvað gómsætt á
boðstólum.
Gréta var vinamörg enda var
hún óspör á að rétta öðrum
hjálparhönd og ræktaði vináttu-
og fjölskylduböndin eins og
heilsan leyfði. Þau hjón hafa
alltaf sýnt áhuga á því sem við
öll í Hjörleifsfjölskyldunni og
hennar fjölskyldu höfum verið
að gera og erum við orðin
nokkuð stór hópur. Synir okkar
hjóna, sem búa erlendis, fundu
fyrir heimþrá við fráfall Grétu
og biðja fyrir kveðju og þakk-
læti fyrir að fá að kynnast
henni og það gerum við öll.
Það var unun að fylgjast með
henni í návist barna, á þeim
stundum naut hún sín og gaf
mikið af sér enda hændust börn
mjög að henni. Heilsuleysi
hennar aftraði henni þó frá því
að geta notið þess sem skyldi
og var erfitt að horfa upp á
hana hverfa frá okkur smátt og
smátt síðustu ár vegna heilsu-
brests.
Á þessari stundu getur hvert
og eitt okkar litið yfir ómældan
fjársjóð af ljúfum og einlægum
minningum um góða konu, sem
átti fullt af ást, umhyggju og
heiðarleika. Í veikindum henn-
ar undanfarin ár var hún um-
vafin umhyggju eiginmanns,
dóttur, barnabarna, tengdason-
ar, að ekki sé minnst á Gullu,
svilkonu hennar, en á milli
þeirra þróaðist einstök vinátta.
Ég vil fyrir hönd fjölskyldu
minnar, foreldra, systkina og
fjölskyldu þeirra þakka fyrir
samfylgdina og votta Steindóri,
Heiðu, Jóni, Steindóri Grétari
og Margréti Dórotheu innilega
samúð.
Ég veit þú heim ert horfin nú
og hafin þrautir yfir,
svo mæt og góð, svo trygg og
trú,
svo tállaus, falslaus reyndist þú,
ég veit þú látin lifir!
(Steinn Sigurðsson.)
Sigríður Jensdóttir.
Allt líf endar á kveðjustund
og nú kveðjum við Margréti
Ólafsdóttur, þá broshlýju
sæmdarkonu og leikara af Guðs
náð. Hún hafði átt við erfið og
lamandi veikindi að stríða um
alllangt skeið og sjaldan farið
út af heimilinu síðustu mán-
uðina. Steindór Hjörleifsson,
leikari, maður hennar og Ragn-
heiður, leikari, dóttir þeirra og
fjölskylda hafa staðið henni við
hlið og veitt henni þá ástríka
umönnun og fjölskylduhlýju,
sem best getur orðið.
Þau Steindór og Gréta voru
með eindæmum samhent og til-
litssöm hvort í annars garð svo
að vart getur fegurra og ástrík-
ara hjónaband en þeirra. Þau
voru raunar ekki bundin hvort
öðru, heldur miklu fremur sam-
ofin kærleiksríku vinarþeli. All-
ir sem þeim kynntust að ráði
urðu betri menn af þeim kynn-
um, slík var áran sem þeim
fylgdi.
Það er ekki hægt að ræða
um annað þeirra án þess að
nefna hitt, svo voru þau náin
hvort öðru og nú er Margrét
látin og Steindór orðinn ekkill.
Slík eru örlög mannanna.
Margrét var umfram allt
þjóðkunn sem mikil og afar vin-
sæl leikkona, sem öðlaðist
frægð og aðdáun fyrir listræn-
an leik sinn í ótal hlutverkum i
leikhúsum borgarinnar, einkum
í Iðnó og Borgarleikhúsinu og
einnig lék hún í fjölda kvik-
mynda og leikrita í sjónvarpi og
útvarpi.
Margrét var ekki aðeins
framúrskarandi góður leikari,
hún var einstaklega góð og hlý
manneskja sem ekkert aumt
mátti sjá, þá tók hún og þau
hjón bæði til sinna ráða og
lögðu sig fram um að koma til
aðstoðar. Reyna að græða sár,
hjálpa, lina sorg eða söknuð og
létta lund vansælla. T.d. voru
þau örlátir sjálfboðaliðar við
leiksýningar þroskaheftra og
tíðir gestir með upplestra og
leik á Sólheimum í Grímsnesi.
Þegar ég hugsa nú á kveðju-
stund um allar þær ljúfu
ánægjustundir, sem ég og fjöl-
skylda mín áttum með Grétu og
Steindóri og fjölskyldu þeirra í
nærfellt fjóra áratugi koma
fyrst upp í huga minn gam-
ansemi þeirra, einlæg bros og
hlátur við græskulausar frá-
sagnir um eitt og annað
skemmtilegt sem þau hafði
hent á lífsbrautinni. Hlátur og
einlæg gleði ríkti í nærveru
þeirra.
Það var mér og fjölskyldu
minni óvænt lán og blessun er
ég fékk að starfa í Leikhúsráði
HINSTA KVEÐJA
Það var fyrir löngu í
Laufási í Garðabæ.
„Hvar varst þú, Jói
minn?“
„Við vorum hjá góðu
konunni í rauða húsinu.“
Blessuð veri minning
Margrétar Ólafsdóttur.
Gísli Óskarsson.