Morgunblaðið - 05.09.2011, Blaðsíða 16

Umhyggja fyrir
náttúrunni tekur
stundum á sig þá
mynd að fólk lýsir
áhyggjum sínum af
breytingum sem áhrif
gætu haft á hana.
Áhyggjur, séu þær
vel ígrundaðar, studd-
ar vísindalegri þekk-
ingu og góðum rök-
um, eiga rétt á sér,
en síður þær sem byggðar eru á
hleypidómum eða ógnarrökum.
Áhyggjur sem eiga sér ekki stoð í
hlutlægum raunveruleika ber að
leiðrétta.
Nýverið hafa birst á síðum
Morgunblaðsins áhyggjur af áhrif-
um skógræktar á mólendi, sér-
staklega mólendisfugla, annars
vegar í viðtali Rúnars Pálmasonar
við Tómas G. Gunnarsson 2. ágúst
sl. undir fyrirsögninni Meta ekki
fórnirnar við skógræktina og síðan
endurómar Sigmar B. Hauksson
þær áhyggjur í greininni Eftir
bestu vitund 14. sama mánaðar.
Í stuttu máli eiga þessar áhyggj-
ur sér ekki stoð í raunveruleik-
anum.
Fyrirsögnin Meta ekki fórnirnar
við skógræktina er hreinlega röng
og má í því sambandi benda á nið-
urstöður Skógvistar; viðamikils
rannsóknaverkefnis á vegum Rann-
sóknastöðvar Skógræktar ríkisins
á Mógilsá, Náttúrufræðistofnunar
Íslands og Landbúnaðarháskóla Ís-
lands, um þær margháttuðu breyt-
ingar sem verða á lífríki og vist-
kerfum við skógrækt. Önnur
rannsóknaverkefni hafa skilað nið-
urstöðum um raunverulegt umfang
skógræktar á mismunandi land-
gerðum og áhrif skógræktar á
vatn, lífríki rofins lands, jarðveg og
margt fleira. Staðreyndin er sú að
afleiðingar skógræktar fyrir um-
hverfið eru vel þekktar, þ.m.t. hin-
ar meintu fórnir.
Fórnirnar sem hér um ræðir eru
einkum þær að sumar fuglateg-
undir sem verpa á berangri verpa
ekki í skógum og þar sem stærstur
hluti skógræktar fer fram á mó-
lendi telja sumir að
búsvæði svonefndra
mófugla skerðist vegna
aukinnar útbreiðslu
skóga. En sú skoðun
að aukin skógrækt hafi
neikvæð áhrif á stofn-
stærðir þessara teg-
unda byggist annars
vegar á þeirri forsendu
að framboð á hentugu
varplandi fari minnk-
andi og hins vegar á
því að það sé framboð
á varplandi sem tak-
marki stofnstærðir þeirra, en ekki
t.d. afrán, afföll á vetrarstöðvum
eða eitthvað allt annað. Ýmsir
þættir aðrir en skógrækt hafa
áhrif á varplönd mófugla. Þekkt er
að búfénaður stígur á hreiður og
að sauðfé éti egg úr hreiðrum.
Margfalt stærri lönd eru nýtt til
beitar en skógræktar, því er ekki
úr vegi að ætla að beitarnytjar hafi
meiri áhrif á stofnstærðir mófugla
en skógrækt. Á móti kemur að
uppgræðsluaðgerðir víða um land
hafa leitt til þess að auðnir breyt-
ast í gróðurlendi sem henta mó-
fuglum. T.d. verpa lóur, spóar og
þúfutittlingar nú á Hólasandi, en
engin þeirra tegunda verpti þar
fyrir 15 árum. Landgræðsla er
stunduð á talsvert stærri svæðum
en skógrækt og það er vel hugs-
anlegt að framboð á varplandi sem
hentar mófuglum sé að aukast
frekar en hitt. Ekki er vitað hver
heildaráhrif landnýtingar á mó-
fugla eru, en það er undarlegt að
gera því skóna að sá þáttur sem
notar hvað minnst land hafi hvað
mest áhrif.
Engin gögn liggja fyrir sem
benda til þess að flatarmál mögu-
legs varplands ráði mestu um
stofnstærðir þessara tegunda hér á
landi. Þvert á móti liggur ýmislegt
fyrir um aðra orsakavalda. Sem
dæmi má benda á gríðarlegar
stofnstærðarsveiflur rjúpu, sem
hafa ekkert með flatarmál mögu-
legs varplands að gera. Þessi
skortur á orsakasamhengi gerir
það að verkum að áhyggjurnar um
að verið sé að fórna mófuglum á
altari skógræktar eru úr lausu lofti
gripnar.
Um mófugla og meint
skipulagsleysi skógræktar
Eftir Þröst
Eysteinsson
Þröstur Eysteinsson
» Áhyggjur um að
verið sé að fórna
mófuglum á altari
skógræktar eru úr
lausu lofti gripnar.
Höfundur er skógfræðingur
og fuglaáhugamaður.
Gagnrýnt er að skógrækt sé ekki
nægilega vel skipulögð og kallað
eftir stjórnvaldsákvörðunum um
hvar rækta skuli skóg og hvar ekki
á landsvísu frekar en að það ráðist
að miklu leyti af áhuga landeig-
enda eins og nú er. Þar gerir Tóm-
as sig sekan um sömu villu og
hann ásakar skógræktarfólk um,
að skoða einungis jákvæðu hlið-
arnar en horfa framhjá þeim nei-
kvæðu. Valdboð að ofan um hvar
skuli rækta skóg og hvar ekki gæti
hugsanlega leitt til aukinnar hag-
kvæmni í skógrækt og myndi auð-
velda landslagshönnun á stórum
svæðum, en á móti kæmi misrétti
gagnvart landeigendum og fórn-
arkostnaður sem fælist í því að
áhugi magra á að rækta skóg nýtt-
ist ekki í þágu skógræktar. Ekki
ber að vanmeta þátt áhuga skóg-
ræktandans í árangri í skógrækt.
Kröfu um aukið skipulag ber einn-
ig að skoða í samhengi við ástandið
á öðrum sviðum landnýtingar. Öll
ríkisstyrkt skógrækt (sem er um
95% af allri skógrækt) er háð
samningum um land, skógrækt-
aráætlunum gerðum af fagfólki og
getur í vissum tilfellum verið háð
mati á umhverfisáhrifum og fram-
kvæmdaleyfi.
Til samanburðar eru um 70%
landsins nýtt til sumarbeitar búfjár
án þess að hún sé á nokkurn hátt
skipulögð m.t.t. landgæða eða
verndun búsvæða fugla. Þótt alltaf
megi gera betur er það þó hafið yf-
ir allan vafa að stærstur hluti
skógræktar er mun betur skipu-
lagður m.t.t. landgæða,
náttúruverndarsjónarmiða og
landslags en þær gerðir landnýt-
ingar sem nota mest land á Íslandi,
þ.m.t. hefðbundinn landbúnaður og
náttúruvernd.
16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 5. SEPTEMBER 2011
Það ofbýður heil-
brigðri skynsemi að
lesa málflutning
Landsvirkjunar,
hafðan eftir Óla Grét-
ari Blöndal Sveins-
syni, framkvæmda-
stjóra þróunarsviðs,
um áhrif virkjana á
villta fiskistofna í
Þjórsá. Hinn 1. sept-
ember svarar hann
hér í blaðinu rökstuddum upplýs-
ingum Orra Vigfússonar, formanns
verndarsjóðs villtra laxastofna í
Norður-Atlantshafi, um að fyr-
irhugaðar virkjanir í neðri hluta
Þjórsár muni útrýma laxa- og sjó-
birtingsstofnum í ánni. Orri segir
frá því að sú tækni sé ekki til í
víðri veröld sem geti komið í veg
fyrir það.
Óskyggja Óla Grétars um að við
Urriðafoss séu kjöraðstæður til að
láta sérstakar seiðafleytur bjarga
seiðunum frá túrbínunum (vegna
þess að áin sé lituð og því leiti
seiðin upp í sólarljósið og þannig í
fleyturnar) á ekki við nein rök eða
rannsóknir að styðjast – auk þess
sem fleyturnar hafa
ekkert að segja fyrir
sjóbirtinginn sem
gengur upp og niður
ána árum saman.
Enda viðurkennir Óli
Grétar að áhrif seiða-
fleytunnar muni ekki
koma í ljós fyrr en
virkjunin hafi verið
reist, og upplýsir
þannig að hann hefur
ekkert fyrir sér í mál-
inu. Fari allt á versta
veg (eins og það hefur
gert alls staðar annars staðar þar
sem gönguleiðir villtra fiska hafa
verið stíflaðar) sé hann eigi að síð-
ur bjartsýnn á að vel muni ganga
að leysa vandann! Þetta er bjart-
sýni af sama toga og þegar menn
stökkva út úr flugvél í mikilli hæð
og vonast til að fá fallhlíf lánaða á
leiðinni niður.
Sú almenna regla gildir í um-
gengni mannsins við náttúruna að
honum sé ekki heimilt að útrýma
dýrategundum, aðeins að nýta þær
á sjálfbæran hátt – eins og kveðið
er á um í Bernarsamningnum um
verndun villtra plantna og dýra og
lífsvæða í Evrópu frá 1979 (sem
Ísland fullgilti 17. júní 1993 og öðl-
aðist gildi hér á landi 1. október
sama ár). Í umræðum um virkj-
anir í neðri hluta Þjórsár er því
rétt að hafa það uppi á borðinu,
undanbragðalaust, að verði þær
reistar munu laxa- og sjóbirtings-
stofnarnir í ánni deyja út. Ákvörð-
un um virkjun jafngildir því
ákvörðun um útrýmingu göngu-
fiskastofna í ánni. Ekki ólíkt því
að fólk getur gefið upplýst sam-
þykki sitt fyrir skurðaðgerð sem
mun örugglega leiða það til dauða
– í trausti þess að afkomendurnir
muni erfa eignirnar og þannig
hagnast á aðgerðinni.
Eftir Gísla
Sigurðsson
Gísli Sigurðsson
» Óskhyggja Lands-
virkjunar um að við
Urriðafoss séu kjör-
aðstæður til að láta
seiðafleytur bjarga
seiðunum á ekki við
nein rök eða rann-
sóknir að styðjast.
Höfundur er rannsóknarprófessor við
Árnastofnun.
Virkjun útrýmir göngu-
fiskum í Þjórsá
Í grein í Morg-
unblaðinu fimmtudag-
inn 1. september held-
ur prófessor í
vatnalíffræði við Há-
skóla Íslands því fram
að undirritaður hafi,
ásamt fleirum, „[geng-
ið] lengst“ í að halda
því fram að í tillögu til
þingsályktunar um
rammaáætlun sé
verndarflokkur allt of stór. Þetta er
ekki rétt. Samorka hefur vakið at-
hygli á stærð nýtingar-, bið- og
verndarflokks, auk þess hluta sem
fellur innan friðlýstra svæða. Sam-
orka hefur jafnframt sagt það koma
á óvart að sumir orkukostir sem
verkefnisstjórnin raðaði ofarlega
skuli hafna í biðflokki, jafnvel vernd-
arflokki. Þetta er ekki það sama og
að halda því fram að verndarflokk-
urinn sé allt of stór, hvað þá að
ganga langt í því.
40% friðlýst
Prófessorinn segir jafnframt að
umræðan sé á villigötum því að rétt-
ast væri að telja allar virkjanir sem
þegar hafa verið byggðar með í nýt-
ingarflokki. Það er sjónarmið. Jafn-
framt mætti þá halda til
haga að 40% alls land-
svæðis á Íslandi eru nú
þegar ýmist friðlýst, á
náttúruverndaráætlun
eða á náttúruminja-
skrá. Svíþjóð og Finn-
land hafa annars gengið
hvað lengst í þessum
efnum af Evr-
ópulöndum, þar er þessi
tala um 10%.
Það er Alþingis að
taka ákvörðun um
stærð flokka í rammaáætlun og röð-
un í þá. Samorka áskilur sér hins
vegar allan rétt til að koma upplýs-
ingum á framfæri í því samhengi.
Af rammaáætlun
Eftir Gústaf Adolf
Skúlason
Gústaf Adolf Skúlason
» Samorka hefur jafn-
framt sagt það
koma á óvart að sumir
orkukostir sem verk-
efnisstjórnin raðaði of-
arlega skuli hafna í bið-
flokki, jafnvel
verndarflokki
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Samorku, samtaka
orku- og veitufyrirtækja.
- nýr auglýsingamiðill
 569-1100finnur@mbl.is
...þú leitar og finnur
Bréf til blaðsins
Við Íslendingar
erum hólpnir.
Mitt í allri nið-
urlægingunni
stígur upp hinn
eini sanni Ken-
nedy okkar Ís-
lendinga, líkt og
frelsari sé fædd-
ur. Bjargvætt-
urinn heitir Guð-
mundur Steingrímsson. Það
þekkja hann fái aðrir en Össur og
Dagur B. En til glöggvunar er
hann dökkhærður, sæmilega ásjá-
legur, um 180 á hæð, skakk-
mynntur líkt og Ögmundur, og tal-
ar í hringhendu.
Það er eins og einhver guðs-
blessun fylgi söguþjóðinni. Það
stíga alltaf fram afburða ein-
staklingar þegar við erum komin á
botninn, og rífa okkur upp úr
eymdinni. Þannig reyndist Þráinn
Bertelsson okkur íslenskri þjóð
bjargvættur á sínum tíma þegar
hann tók þá ákvörðun að fórna sér
og setjast á þing. Mér fannst það
alltaf nánasarháttur að krefjast
þess að Þráinn afsalaði sér lista-
mannalaunum, þegar hann tók þá
ákvörðun að fara úr „Dalalífi“ og
færa sig til í kvosinni til að bjarga
þjóð sinni úr hörmungum.
Þá megum við ekki gleyma fram-
lagi Dags B. Eggertssonar, Dagur
fórnaði sér fyrir Reykvíkinga, og
tók að sér að vera fúlbakk hjá hirð-
fífli Reykvíkinga, og títtnefndur
Guðmundur var aðstoðarmaður
Dags. Auðvitað átti Dagur að vera
borgarstjóri eins og vinur hans
hafði verið, Ólafur F. Magnússon.
Eða var Dagur B. borgarstjóri ein-
hvern mánuðinn? Ég er ekki viss,
held samt ekki, ég man samt eftir
mynd sem tekin var á brúnni við
ráðhúsið þar sem Dagur og Björn
Ingi Hrafnsson, gengu hnakka-
kertir og fasmiklir. Tekið var
opnuviðtal við Dag í Fréttablaðinu.
Það tók mig hálftíma að lesa við-
talið, en ég skildi ekkert hvað hann
var að segja, svo ég veit bara ekki
hvort hann var borgarstjóri eða
ekki. Þessi maður átti auðvitað að
vera formaður Samfylkingarinnar,
eins og Guðmundur Steingrímsson
átti að verða formaður Framsókn-
arflokksins og þeir félagar ætluðu
að rífa landið upp úr þessari eymd
sem Jóhanna hefur komið okkur í.
Hefði þetta púsl gengið eftir, þá
værum við ekki að lepja dauðann
úr skel Steingríms. Ó nei. Það er
ósanngjarnt hvað þessir menn hafa
verið misskildir. En nú hefur Öss-
ur leitt þjóðina í allan sannleikann
um að við eigum okkar Kennedy
fullskapaðan í Guðmundi Stein-
grímssyni. Guðmundur hefur verið
að máta sig í hinum ýmsu flokkum,
og fundið út veikleika flokkanna,
en læðst um, svo fáir hafa veitt
honum athygli. Össur þekkir Guð-
mund að góðu einu, þó þjóðin þekki
hann ekki. Við getum treyst Öss-
uri, svo mikið er víst.
Guðmundur gengur nú til liðs við
Össur um að bjarga Evrópusam-
bandinu frá falli. Það er ekkert mál
eins og þeir félagar hafa bent á. Ef
Evrópusambandið fær fiskimiðin
okkar og landbúnaðinn er þeim
borgið. Þetta er þá ekki flóknara
en þetta eftir allt. Síðan ætlar Guð-
mundur að stofna stuðningsflokk
Samfylkingarinnar Össuri til heið-
urs. Það er ekkert mál, sjálfur Ein-
ar Steingrímsson sem líka er mis-
skilinn, enda hægmæltur mjög,
ætlar að vera með honum í flokkn-
um. Menn skyldu ekki gera grín að
því þó þeir séu bara tveir. Oft verð-
ur mjór til mikils.
ÓMAR SIGURÐSSON,
skipstjóri.
Frelsari er fæddur
Frá Ómari Sigurðssyni
Ómar Sigurðsson