Vaki - 01.09.1952, Síða 12

GRÍSK LIST: Krjúpandi Venus,
marmaramynd frá Sikiley.
framliðinna sálna né þjónustu við alvald-
an konung að tilgangi listar sinnar. Verk-
inu sjálfu var skipað á miklu œðra bekk
en áður. Listaverkið varð miklu frjálsara af
þeim klafa, sem þjóðfélagið batt það á hjá
Egyptum. Vegna þessa hlaut listaverkið
meira og meira gildi í sjálfu sér. Krafan
um fegurð varð œðsta krafa sem gerð var
til listarinnar.
Grikkir sáu fegurðina í guðum sínum og
náttúrunni. Þeir álitu hina ytri fegurð vera
sem endurskin œðri fegurðar eða innri
og hlutverk listarinnar að nálgast hana.
Grísk myndlist sœkir því hugsun sína
annars vegar til ytri myndar hlutanna í
því skyni að birta hina hœrri fegurð, hins
vegar til þeirrar hugmyndar um fullkomn-
un sem Grikkir gerðu sér, en það er hið
fullkomna samrœmi.
Aristóteles lýsir eiginleikum þessa sam-
rœmis svo: ,,Æðstu eigindir hins fagra eru
regla, hlutfall og takmörkun."
Þótt ekki séu til skoðanir listamannanna
sjálfra, þegar hér er komið sögu, vill svo
vel til, að við getum vitnað í ummœli þeirra
manna er í hugsun sinni voru kvika grískr-
ar menningar, en það eru heimspeking-
arnir grísku.
Platon og Aristóteles álitu að tilgangur
myndlista vœri að líkja eftir. Listin líkti
eftir náttúrunni, en að sögn þeirra er það
ekki ytra borð hennar eitt heldur fyrst og
fremst einhver innri veruleiki eða kjarni,
hugmynd eða idea sem ytri veruleikinn
er aðeins endurskin af.
Nú skulum við skyggnast inn í heim
þeirrar menningar, sem nœst fer á eftir
og kennd er við Byzans, höfuðborg ríkis-
ins sem hún átti upptök sín í. List þessarar
menningar er sprottin upp af þrem rótum:
austurlenzkum menningaráhrifum, hinni
grísk-rómversku fornaldarmenningu og
kristinni hugsun. Listin verður nánar tengd
ríki og trú, tilgangur hennar er að sýna
dýrð himnanna og varanleik miðað við
hverfult jarðlífið. Sjón listamannsins
beindist því burt frá náttúrunni og að
eigin hugarheimi, eða þeim heimi sem
kirkjan þrýsti í hug honum. Sýn listamanns-
ins er því framar öllu trúarleg. Samhliða
því birtir listin einnig vald hins kristna
keisara, umboðsmanns himinsins á jörð-
inni. En er þessu valdi hnignar, fœrist
mynd þess yfir á trúarlegan umboðsmann
himinsins, œðsta mann kirkjunnar, páf-
ann.
Upp úr þessum heimi og í andstöðu við
hann vaxa ný listviðhorf, sem hlotið hafa
nafnið renisans, og má telja að ríki þeirra
standi að vissu leyti allt til loka nítjándu
aldar. Menn tóku að snúa œ meir bakinu
við hinni abströktu himnaspeki, sneru sér
frekar að jörðinni sjálfri og uppgötvuðu
undur hennar hvert á fœtur öðru, en
þeim hafði byzanska listin engan gaum
gefið. Er náttúran hafði verið uppgötvuð
hlaut maðurinn sjálfur, herra herlnar,
TlMARITIÐ VAKI
10