Birtingur - 01.04.1954, Blaðsíða 8

liggur ekki meira eftir hann? — Ósvífni og
ekki annað!
Hví „lagði hann ekkert fyrir sig?“
Þessi spurning er í eðli sínu þj óðfélagsleg
heimska og í rauninni ekki svara verð. Auðvit-
að lagði Jóhann fyrir sig það eina sem sál hans
krafðist: að yrkja. En á slíku brestur þjóðfé-
lagið skilning. Það hefði lagt honum til nóga
menntun svo hann gæti orðið kennari, prestur
prófessor, eða hvað það allt heitir. Einhvern
slíkan stimpil hefði hann getað fengið ef hann
hefði viljað selja sál sína og selja líf sitt. En
íslandi hafði orðið það á með Jóhann Jónsson
eins og stundum með önnur börn sín, að gefa
honum sál sem ekki rúmaðist í neinu „emb-
ætti“, neinni „stöðu“. Fyrir Jóhann Jónsson
var það að yrkja og það að lifa eitt og hið
sama. Líf hans var honum of dýrmætt til að
selja það.
Þess vegna „lagði hann ekkert fyrir sig“.
Hyí kom hann ekki heim?
Það er sannleikur að Jóhann sárlangaði til
íslands. Öll hugsun hans og líf snerist um ís-
lenzk efni, fyrst og síðast. Hann lifði ekki á
íslandi en hann lifði ísland. Hann átti land og
þjóð rist í hjarta sitt. Hvert orð hans átti ís-
lenzka merkingu. Svo nábundinn var hann
hólmanum sem ól hann. En hvað hafði hólm-
inn að gefa honum, jörðin? Lækningu ef til
vill. En þjóðfélagið? Dauða og ekkert annað.
Það átti og bauð hæli fyrir sjúklinginn, nafn-
lausan þegninn. En fyrir skáldsálina, fyrir Jó-
hann Jónsson, átti „móðirin“ engan hjartastað.
Hún gat boðið sjúklingnum að koma heim og
deyja en hún gat ekki boðið skáldinu að koma
heim og lifa. Og Jóhann langaði til að lifa —
og langaði heim. En heimför til íslands gat
hann ekki réttlætt fyrir sjálfum sér nema með
því einu að hann ætti þar kost á að lifa, þ. e.
að yrkja. Þann kost gat ísland ekki veitt hon-
um.
Þess vegna kom hann ekki heim.
Hví liggur ekki meira eftir hann?
Jóhann var sífellt að þroskast. Eftir því sem
sjóndeildarhringur hans víkkaði hækkuðu eðli-
lega kröfurnar til listarinnar. Hann óx frá
æskuljóðum sínum. Hann orti mörg falleg
kvæði á undan „Söknuði“, sem birtist í
„Vöku“ árið 1928, en með því hafði hann fyrst
fundið sjálfan sig, var hann orðinn frjáls og
laus undan áhrifum annarra, hafði hann brotið
af sér venjurnar og eignazt sjálfstæða eigin
hrynjandi og mál fyrir ljóð sín. Þetta kvæði ber
fullkominn svip Jóhanns, ekkert annað skáld
hefði getað ort það, og jafnframt því að kvæð-
ið er samræmisfull hrynjandi skáldsálar Jó-
hanns eignast íslenzk ljóðagerð nýja sál með
því. I anda þess skyldu önnur kvæði Jóhanns
upp frá því. Og með því gerðist fyrsta verulega
nýsköpunin í íslenzkum ljóðastíl frá því Jónas
Hallgrímsson leið, en skáldsál hans og Jóhanns
hafa að mörgu leyti verið líkar. Báðir áttu þörf
á kraftisog íkveikju utan að. Báðir voru seinir
að yrkja því að skáldgáfa þeirra var þess eðlis
að kvæðin eða sögurnar urðu fyrst að verða til
sem ómur, hrynjandi og mynd í sál þeirra áður
en þau fengi búning málsins. Og því urðu verk-
in sál af sál þeirra. En Jóhann átti engan Tómas
Sæmundsson meðal vina sinna. Rétt um það bil
að hann varð fullþroska féllu veikindin yfir
hann og eyddu starfskröftum hans. Hann varð
ekki nema 35 ára. Og Jóhann var svo vandaður
að hann lét ekkert verk frá sér fara fyrr en það
var orðið eins og honum líkaði bezt. Og kröfur
hans voru háar.
Sökum alls þessa liggur ekki meira eftir
hann.
Jóhann er dáinn. Hann dó frá sál sinni ófull-
kveðinni, ævi sinni hálfnaðri og verkum sínum
mikils til óskrifuðum. Það tjón getum við ekki
vegið eða metið. En það má taka líkingu. ís-
lendingar þykjast hafa mikla ást á Jónasi Hall-
grímssyni og okkur kemur saman um að hann
hafi haft ómetanlegt gildi fyrir þjóðina. Þegar
við höfum talað fegurst íslenzku höfum við tal-
að mál hans, þegar við höfum ort bezt höfum
við kveðið í hans anda, þegar við höfum verið
24
BIRTINGUR