Birtingur - 01.12.1961, Blaðsíða 47

hinna jákvæðu afla tilverunnar: reyna að
gefa meðbræðrum sínum hugrekki og
gleði og vekja þá til umhugsunar um
hluti, er máli skipta í lífinu“, finnur
hann að eitthvað amar að: hann er ekki
„í nógu nánu sambandi við sjáflt hið stríð-
andi og leitandi líf mannanna“. Um þess-
ar mundir knýr hann heimþrá ásamt
þeirri einmanakennd og eirðarleysi sem
hann telur löngum fylgjunauta sína í líf-
inu, og mér virðist ekki óeðlilegt að ætla
að fyrir honum hafi vakað gagnger
stefnuhvörf í ritmennskunni þegar hann
hverfur heim til Islands. Hin síðari verk
hans bera því vitni hversu tekizt hefur,
og raunar ekki með óeðlilegum hætti.
Sj álf skilningur Kristmanns Guðmunds-
sonar virðist nefnilega af ævisögunni að
dæma vera einhver hinn sérkennilegasti
misskilningur höfundar á sjálfum sér og
verki sínu sem um getur. Kristmann seg-
ir sig liafa ritað Morgun lífsins sem
kaldrifjað fj árgróðafyrirtæki til að afla
sér frægðar og aðstöðu til að sinna há-
leitari viðfangsefnum; hann heitir því að
verkinu unnu að sinna ekki slíku bralli
meir. Hitt dylst þó ekki lesendum að meg-
ineinkennin á Morgni lífsins eru einmitt
beztu höfundareinkenni Kristmanns: rík
frásagnargleði og hæfileiki til að segja
sögu, einfaldur sálfræðilegur skilningur
og fábrotnar, stílfærðar mannlýsingar.
Manni virðist af beztu bókum hans,
Morgni lífsins, Helgafelli, Gyðjunni og
uxanum, Lampanum, að hann hafi haft
til að bera einhvern upprunalegasta sögu-
mannshæfileik í íslenzkum bókmenntum í
seinni tíð, en þessir kostir endast honum
þó illa þegar fram í sækir. öll djúp-
jskyggni er honum fjarri, honum lætur
Pekki að leggast djúpt né leita hátt og
ferst oftast furðu ófimlega þegar hann
freistar þess. Reyfaraleg sögubrögð í
sumum fyrri verka hans eru lítil lýti
samanborið við væmnina sem síðar sækir
í penna hans og þá ekki síður yfirborðs-
legt heimspekihjalið sem mjög spillir
seinni bókum hans; og er þetta hvort
tveggja með öðru stórlýti á ævisögunni.
Nákomið frægðartali Kristmanns og
bollaleggingum um rithöfundarköllun sína
er frásögn hans af viðskiptum við landa
sína, en honum er sízt launung á að á
íslandi hafi hann jafnan verið hrakinn,
hundeltur og ofsóttur og hafi hérlendir
menn miklu síður kunnað að meta list
hans en erlendir. Ekki skal hér fjölyrt
um frægð Kristmanns í öðrum löndum
og ekki virðist hann hafa sætt vanmati
hér heima hin síðari ár, a. m. k. ekki af
opinberri hálfu. En fróðlegt er að kynn-
ast viðhorfi hans til landa sinna og föð-
urlands, bæði á hrakhólum á unglingsár-
um og ekki síður er fram í sækir og
frægðin er unnin. Eins og fyrri daginn
varðar Kristmann það engu sem ekki er
honum sjálfum nákomið, og styrjöld hans
er samkvæmt því persónuleg og illvíg.
Iiann segir ekki af mönnum eða málefn-
um á íslandi á þeim tíma er hann hverf-
ur heim til að gerast rithöfundur á ís-'
lenzku að nýju, aðeins af hatursfullri
ofsókn gegn einum manni frægum og
mikilsvirtum annars staðar, siálfum sér.
Kristmanni Guðmundssyni. Fyrr í verk-
inu hefur hann birt mannskilning sinn í
einni sjónhending þegar hann segir ein-
Birtingur 45