Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Síða 81
Umræðugreinar, athugasemdir og flugur
Af tveim tökuviðskeytum
VETURLIÐI G. ÓSKARSSON
1- Inngangur
Eitt þeirra viðskeyta sem frumgermanska réð yfír til að mynda nafn-
leidd lýsingarorð var *-iska-.1 Merking þess var allvíð: tengdur X ,
‘runninn frá X’, ‘búinn eiginleikum X’, þar sem X er nafnorðið sem
liggur til grundvallar lýsingarorðinu. Gert er ráð fyrir að orð eins og
bernskr og Jiflskr hafí á fmmnorrænu málstigi verið *barn-iska-R og
*fimfil-iska-R. Hafí menn t.d. verið famir að tala um danska menn þá
ruá búast við að lýsingarorðið hafí verið *dan-iska-nr Við stórabrott-
fall (600-800 e.Kr.) einfaldaðist viðskeytið *-iska- (eða öllu heldur
°rð með því) og sérhljóðin í báða enda hurfu. Fyrir upphaf íslands-
byggðar er viðskeytið *-iska- því orðið -sk-.
Af -s&-viðskeytinu er leitt viðskeytið -nesk- sem á rætur að rekja til
einkvæðra n-stofna íbúaheita veikrar beygingar, svo sem saxnesk- og
gotnesk- leidd af saxi, goti < *sahsan-, *gutan- (þetta n er víðast hvar
horfið í orðum af þessu tagi en þó skýtur það enn upp kollinum t.d. í
ef- ft. af orðinu skati: skatnd). Með hliðsjón af þessu mynstri em svo
mynduð lýsingarorð á borð við hjaltneskur, latneskur, slavneskur, sýr-
neskur, serkneskur, svissneskur, tékkneskur o.fl., svo og jarðneskur?
1 Ritstjórum og yfirlesurum íslensks máls er þakkað fyrir ábendingar sem varða
efni þessarar greinar.
2 Hér verður ekki reynt að skýra hvers vegna Danir eru danskir en ekki *densk-
'' ■ Viðskeytið olli í-hljóðvarpi sums staðar, þar sem aðstæður voru til þess, en annars
staðar ekki. Sbr. t.d. Noreen 1970:138; Torp 1973-74:29; Ásgeir Bl. Magnússon
1989:874-875.
3 Væntanlega myndað með hliðsjón af himneskur (himin-/himn-) sem hefur
stofnlægt n.
íslenskt mál 28 (2006), 79-93. © 2007 íslenska málfrœðifélagið, Reykjavík.