Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Page 99

Um líki í íslensku í ýmiss konar líki 97
bundnir liðir né viðskeyti geta verið grunnorð, sbr. t.d. *leysis-legur
eða *ara-legur.
Fleiri formleg atriði má tína til en vandinn er sá að þau sýna ekki
klárlega ffam á muninn á milli þessara þriggja flokka. Hér má t.d.
nefna að sjálfstæð orð geta tekið með sér fyrri lið sem er í eignarfalli,
sbr. skrifborðs-skúffa og myndlistar-sýning. Það geta hins vegar
bundnir liðir einnig gert og sum viðskeyti líka, sbr. hugmynda-leysi,
sóttar-legur og kvikindis-skapur. Annað atriði mætti nefna en það er
hegðun hljóðkerfisreglna. Hljóðkerfisreglur hegða sér á svipaðan hátt
í stofnsamsetningum, afleiddum samsetningum og afleiddum orðum
með ákveðnum viðskeytum. Það sem átt er við með þessu er að hljóð-
kerfisreglur verka almennt ekki yfir skilin milli stofna í samsetning-
um, fyrri liðar og bundna liðarins í afleiddum samsetningum og milli
grunnorðs og sumra viðskeyta. Hljóðkerfisreglur verka hins vegar
auðveldlega yfir skilin milli t.d. stofns og beygingarendinga. Þessa
svipuðu hegðun er hægt að sjá af virkni aðblástursreglunnar. Reglan
sem breytir t.d. /tl/ í [hdl] verkar hvorki í stofnsamsetta orðinu hvít-
leitur, afleiddu samsemingunni mót-lœti né í viðskeytta orðinu skit-
legur. Innan hljóðkerfisfræðinnar er þetta venjulega túlkað svo að það
séu viss orðmyndunarffæðileg líkindi milli þessara flokka.
Merkingarlegu mörkin eru óljósari og erfiðara að höndla. Þó má
greina grófar útlínur. Merking sjálfstæðra orða er stöðug hvort sem
Þau standa ein sér eða í samsetningum og orðin vísa til ákveðinna
hluta eða fyrirbæra í umhverfi okkar. Merking bundinna liða á hinn
bóginn er meira á reiki og kemur einungis að fúllu fram þegar liður-
inn stendur með grunnorði sínu. Varðandi viðskeyti er hægt að líta svo
á að sum þeirra hafi sterkari merkingarskírskotun en önnur. Þannig
hefúr t.d. viðskeytið -leg sterkari skírskotun en viðskeytið -nað og -ari
hefur sterkari skírskotun en -ni, svo einhver dæmi séu tekin.
Niðurstaðan af þessu er þá sú að hægt er að greina nokkuð auð-
veldlega á milli sjálfstæðra orða annars vegar og bundinna liða og við-
skeyta hins vegar hvað formið varðar. Hins vegar er erfiðara að greina
þessa flokka að merkingarlega og þá sérstaklega á milli sjálfstæðra
°rða og bundinna liða. í næsta kafla verður íjallað um það fyrirbæri
Þegar sjálfstæð orð verða með tímanum að viðskeytum.