Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2006, Page 138
136
Guðrún Kvaran
en eldri heimild í talmálssafni var einnig úr sömu sýslu. Öllum kom
saman um að átt væri við bólgugúl á mönnum eða skepnum. Haft er
eftir einum heimildarmanninum að orðið sé algengt þar eystra. Á seðl-
inum stendur þetta dæmi: „Hann er með stóran jút (eða bólgujút) á
fætinum“, og sést af því að r-ið var í máli heimildarmanns ekki stofn-
lægt. í tengslum við fyrirspumina fengum við dæmi úr vestursýslunni
um sögnina að jótra, reyndar skrifaða jóttra, en framburður með stuttu
sérhljóði á undan samhljóðaklasanum t+r þekktist vel þar eystra.
Merkingin er hin sama og í jórtra. Ein eldri heimild var um nafnorð-
ið jótur, skrifað jóttur, í merkingunni ‘jórturtugga’. Engin dæmi vom
um sögnina að jótra í ritmálssafhinu. Nokkrir heimildarmenn neíhdu
orðið jóstur og sögnina að jóstra í sömu merkingu og ‘jórtur’ og
‘jórtra’ og er þar um hljóðfirringu að ræða. Ekki vom heldur dæmi um
þessi orð úr prentuðum bókum.
Tajla 2: Yngri heimildir.
Orð Merking Beyging Hcimild
jötu mein, átumein ‘cancer, carcinoma’ — Guðmundur Andrésson 1683
jútur ‘digur maður (vir crassus et obæsus)’ — Jón Ólafsson úr Grunnavík (18. öld)
jútur ‘bólga, kýli’ -s, -ar Bjöm M. Ólsen (lok 19. aldar)
jútur ‘Hævelse, Bule’ -s, -ar Sigfús Blöndal 1920-24
jútur ‘digur maður’ -s, -ar Ritmálssafn OH (18. öld)
jútur ‘bólgugúll’ -s, -ar Talmálssafn OH (20. öld)
jötur ‘meinsemd’ -rs Ritmálssafn OH (16. öld)
jótra (jóttra) ‘tyggja fóðrið í annað sinn’ (-aði, -að) Talmálssafn OH (20. öld)
jótur (jóttur) ‘jórturtugga’ -rs Talmálssafn OH (20. öld)
jóstur ‘jórturtugga’ -rs Talmálssafn OH (20. öld)
Af töflu 2 má sjá að í yngri heimildum koma myndir með ö-i einung-
is tvisvar fyrir. Annars vegar er um eintölumyndina jötu (ritað „Jotu“)
að ræða hjá Guðmundi Andréssyni og hins vegar karlkynsmyndina
jötur (skrifað „Ioturen11) hjá Guðbrandi Þorlákssyni. Aðrar heimildir