Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2009, Blaðsíða 164

102
Margrét Jónsdóttir
ekkert bendir heldur til þess að orðmyndunin sé virk og gagnsæ í nútíma-
máli. Þvert á móti benda þau orð sem hugsanlega eru ný, sbr. t.d. beiðsli,
til lærðrar myndunar og í raun og veru verður að telja þau til undantekn-
ingar. I ljósi hugmynda Bauers (2001:207-209) um arðsemi (e. profitabi-
lity) sem hinn meginþátt virkninnar (við hlið aðgengisins) þá er arðsemi
þessarar orðmyndunarleiðar lítil þrátt fyrir gott aðgengi að efniviðnum.20
3.4 Lokaorð
Oft er svo tekið til orða að íslenska sé óbreytt frá fornu máli til nútíðar-
máls. Það á að miklu leyti við um orðmyndun og beygingu hvorugkyns-
orða þar sem gömul viðmið halda enn gildi sínu að fullu.
Kiparsky (1973:81) hefur sagt að tilhneiging málsins sé að gera reglur
þess gagnsæjar (sbr. einnig Reiss 2000:291-391). Skv. túlkun Reiss eru
gagnsæjar reglur sannar á yfirborði (e. surface true). Þær ógagnsæju eru þá
hið gagnstæða, þ.e. ósannar á yfirborði. Þær er því erfitt að læra og jafn-
framt eru meiri líkur til þess að ógagnsæjum reglum fækki en að þeim
fjölgi. Þetta gæti átt við hér og er í raun einn angi þess fram kom í hug-
myndum þeirra Carstairs-McCarthys og Wurzels sem vitnað var til í 3.2-
í samræmi við þetta verður því haldið fram hér að „langtímamarkmiðið" sé
það að skapa skýrari reglur og meiri stöðugleika innan ákveðinnar heildar,
hér hvorugkyns, sem muni í tímans rás geta leitt til enn frekari uppstokk-
unar hvorugkynsorða. Sú uppstokkun er raunar langt á veg komin eins og
komið hefur fram. Þess má líka geta hér að það að rót eða stofn geti spáð
fyrir um endingu á sér hliðstæðu í öðrum kynjum. Þannig spá ýmsir fastir
eiginleikar stofna fyrir um dreifingu fleirtöluendinga í karlkyni og kven-
kyni að því gefnu að kyn sé gefið (sbr. t.d. Margréti Jónsdóttur 1988-
1989:57-83, 1993 77-98).
Það mætti kalla það óskastöðu fyrir þann sem lærir mál að útlit orðs
segði fýrir um kyn þess og þar með um beygingu. Það gerist ekki oft í
íslensku. En sé kyn gefið breytist myndin og ráða má beygingu orðs af
ýmsum þáttum. Þannig má t.d. í mörgum tilvikum spá fýrir um nefnifall
eintölu í hvorugkyni út frá þágufalli eintölu. Kennslufræðilegt gildi slíkra
upplýsinga er því töluvert, en um leið geta þær verið vegvísir fyrir þann
sem er að tileinka sér málið sem móðurmál.
20 Þessi grein var skrifuð áður en grein Þorsteins G. Indriðasonar (2008) um virkar
og frjósamar orðmyndunarreglur birtist og því var ekki unnt að taka tillit til þeirra hug'
mynda sem þar eru reifaðar. Þar er m.a. gerður áhugaverður greinarmunur á hugtökunum
virkni og frjósemi og vísast hér til þeirrar umræðu.