Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Qupperneq 10

8
Haraldur Bemharðsson
nefnd þess á leit við Kjartan að hann byggi þættina til útgáfu. Efni þátt-
anna varð þannig grunnurinn að riti Kjartans íslenskmálhreinsun. Sögulegt
yfirlit sem Islensk málnefnd gaf út 1990.
A Lundarárunum vann Kjartan ekki aðeins að riti sínu um íslenska
málhreinsun heldur sinnti hann einnig ýmsum öðrum rannsóknum, til að
mynda á norskum máláhrifum í íslenskum miðaldahandritum (svonefnd-
um „norvagismum"), en meginviðfangsefnið var þó þróun miðmyndar-
endinga í íslensku frá elstu heimildum á 12. öld og fram til nútímamáls.
Niðurstöður þeirra rannsókna setti Kjartan fram í doktorsritgerð sinni
The Icelandic Middle Voice. The Morphological and Phonological Develop-
ment sem hann varði við Lundarháskóla 1992.
I doktorsritgerðinni færir Kjartan rök fyrir því að miðmyndarendingin
-sk í elstu íslensku (kallask) hafi þróast beint í -st (kallast) við samlögun.
Hann hafnar öllum hugmyndum um millistig í þeirri þróun og álítur að
táknun endingarinnar með „z“ í handritum frá 13. og 14. öld standi fyrir
-st. Þá rekur hann hvernig endingin -umst í 1. persónu eintölu (ekgerumst)
vék fyrir 3. persónu endingunni -ist (eggerist). Dæmi um þá þróun taka að
birtast þegar um 1300, hverfa um 1400 en birtast á nýjaleik seint á 15. öld.
Fyrri „bylgjuna" álítur Kjartan að hafi verið norsk máláhrif sem ekki festu
rætur í íslensku og hörfuðu þess vegna með dvínandi norskum áhrifum.
Síðari „bylgjuna" telur Kjartan aftur á móti að hafi verið sjálfsprottin breyt-
ing sem náði um síðir fullnaðarútbreiðslu í málinu. Loks fjallar hann ýtar-
lega um þróun 1. persónu fleirtölu og endingarinnar -umst (yið köllumst)
í -unst og -ust á 15. og 16. öld og -unstum og -ustum á 17. öld (við köllustum)
og endurreisn endingarinnar -umst á 18. og 19. öld. Rannsókn Kjartans er
byggð á gríðarstóru safni dæma úr prentuðum og ekki síst óprentuðum
textum frá 12. öld og fram til nútímamáls en við skýringar á beygingar-
þróun leitar hann mjög í kenningakerfi Wolfgangs Wurzels um náttúru-
lega beygingarþróun (e. Natural Morphology).
í doktorsritgerð sinni sýnir Kjartan yfirburðaþekkingu á íslenskum
málheimildum frá fyrri öldum og skýrir af mikilli kunnáttu sögulega mál-
þróun. Jafnframt hafði hann þó ekki síður mikinn áhuga á samtímalegum
málvísindum, ekki síst setningafræði, og haustið 1988 skráði hann sig í
doktorsnám við málvísindadeild University of Maryland at College Park
í Bandaríkjunum og vann þar — jafnframt því sem hann lauk doktors-
ritgerðinni um þróun miðmyndar í íslensku — að doktorsritgerð sem
hann nefndi The Syntactic Projection of Verbal Arguments and Morpho-
logical Case.