Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2010, Page 108

io6
Margrét Jónsdóttir
og fótur í sambandinu vinstri fótur eru bæði bundin stærri heild. Þessi
munur, sem hér hefur verið rakinn, endurspeglast því í mismunandi beyg-
ingu.
Fræðilega er hægt að líta svo á að sú beyging sem hér hefur verið lýst
og greind sem forn beyging miðstigs geti verið veik beyging lýsingarorðs.
Þannig koma orð eins og hczgri og vinstri til greina. Það sama gæti líka átt
við um nöfn eins og Minna-Núp ogyngra Rauð/Yngra-Rauð. Það bygg-
ist þó á þeim skilningi að sá samanburður sem hugsanlega var lagður í
nöfn af þessari gerð sé horfinn og bærinn og hesturinn heiti einfaldlega
þessum nöfnum. Orðið eystri og önnur áttaorð sem eru án (lýsingarorðs)-
frumstigs teldust hér með. Beyging eystri, sbr. þágufallið Borgarfirði
eystra, gætu verið af sama toga enda væri enginn samanburður í orðinu
eystri, einungis staðarákvörðun; sjá nánar Margréti Jónsdóttur 2009:150.
3.7 Samantekl
Það leiðir af eðli máls að þar sem orðaforðinn sem um ræðir er takmarkað-
ur við tiltekin sérnöfn, við líkamshlutaorð og orð um sifjar hlýtur lýsingar-
orðafjöldinn einnig að vera takmarkaður. Það á þó sérstaklega við um sifja-
orðin og þau um líkamshlutana. Skipta má orðunum í tvennt. Annars veg-
ar eru miðstigsorð sem ljóslega fela í sér einhvers konar samanburð uffl
eitthvað meira eða minna, t.d. um yngri/yngra og eldri/eldra bróður. Slík
merking hlýtur líka að hafa legið til grundvallar um þau orð sem tengdust
sérnöfnunum í upphafi, sbr. dæmin um Minni-/Minna-Núp og yngri/
yngra eða Yngri/Yngra-Rauð. Hins vegar eru miðstigsorð sem frekar falla
undir staðarmerkingu sem eiga við um líkamshlutana, jafnt í eiginlegri sem
óeiginlegri merkingu, t.d. hdigri og vinstri fótur, hœgri og vinstri armur
flokksins. I slíkum orðum er samt enginn samanburður fólginn.
Enda þótt hér hafi verið sýnt fram á notkun fornrar beygingar mið-
stigs lýsingarorða við tiltekin skilyrði ber að hafa í huga að í öllum tilvik-
um er hægt að nota nútímamálsbeyginguna og að líkindum er hún sú
algengari. Þeirri spurningu verður ekki reynt að svara hér til fulls hvort
mismunandi beygingar tengist eingöngu og alfarið ólíkum málsniðum-
En hér verður því þó haldið fram að gamla beygingin sé fremur notuð 1
ritmáli en talmáli; sumt í ritmálinu gæti jafnvel verið hefðað eða orðið að
föstum samböndum. Ritmálið þarf samt ekki að vera sérlega hátíðlegt
eins og sum dæmanna sem nefnd hafa verið sanna.
I næsta kafla verður sjónum enn frekar beint að ýmsu því sem hef
hefur komið fram og skoðað í ljósi fræðikenninga.