Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.07.1995, Blaðsíða 7

Þessi stúlka giftist reyndar fáum árum síðar svo
ætla má að þegar ástin kom í spilið þýddi lítið að
halda fast við fyrri yfírlýsingar. Þessa sömu stúlku
langaði að mennta sig og eru bréf hennar full af
lífsorku og löngun til að losna úr viðjum hefðbund-
innar stöðu kvenna. Hún varð að vera heima hjá
foreldrum sínum um nokkuð langan tíma til að hjálpa
móður sinni að útbúa bræður sína á skóla og sagði á
einum stað að faðir hennar ætti nóg með að kosta þá
til náms, hún yrði að bíða og sjá hvað yrði þegar þeir
væru búnir, kannski kæmi þá að sér!
í bréfum kvenna, og raunar sumra karla, má lesa
að oft hafi verið mikið ástríki með hjónum og þau
samhent í lífsbaráttunni. I bréfí frá 1885 skrifar faðir
dóttur sinni:
Jeg get sagt það rauplaust eptir því sem við
mamma lifðum lengur saman því ástkœrari var
sambúð okkar.
Móðirin var nýlega látin þegar þama var komið
sögu og sorg eftirlifandi eiginmanns mikil. Hann
hafði reyndar, þessi maður, ekki staðið sem sig best
um ævina. Ég efast ekki um að hann hafí elskað og
virt konu sína, en hann var drykkjumaður, a.m.k. um
tíma og hélst illa á veraldlegum gæðum. Þau hjónin
voru upp á bömin sín komin undir lok ævi sinnar og
raunar höfðu systkini þessa manns tekið sum bama
hans til sín til uppfósturs því ekki gat faðirinn séð
þeim öllum farborða.
Sumar konur lifðu í óhamingjusömum hjóna-
böndum en höfðu fá ráð til úrbóta. Skilnaðir voru
fátíðir og giftar konur voru ekki fjárhagslega sjálf-
stæðar. Stundum var besta lausnin, og kannski sú
eina, að þrauka og vona að úr rættist. 1 bréfí frá 1868
skrifar kona nokkur mági sínum og trúnaðarvini. Þar
kemur fram að góð vinkona hennar býr við mikla
drykkju eiginmannsins og segir bréfritari að það taki
sig
sárt hvörnin œfi hennar er stundum og hvurnin
forhold milli hennar og [...mannsins...] er orðið
ólíkt því sem það var áður og að sjá uppá
diykkjuskap hans daglega og þarafleiðandi ónot
milli hjónanna. Sagði hún mjer að sjerfyndistþað
óbœrilegt fyrir sig að vera við það til lengdar,
einkum þegar heilsa sín færi að bila og ellin
komin.
Vinkonan virðist helst vilja fara frá eigin-
manninum og til bréfritara sé þess kostur. Bréfritari
á sjálf í basli með eiginmann sinn. Þau eru nýflutt
landshomanna á milli, en eiginmaður hennar var
embættismaður. Hún talar um “það gamla” í bréfínu
og segir lítið hafa borið á því en
þó hafði hann látið sœkja andkjer nokkrum dögum
áður en eg kom svo lítil er nú vonin mín, en ósköp
þótti honum væntum að eg kom. Hann sagðist
halda að hann hefði orðið hálf vitlaust í vetur
hefði eg ekki komið og held eg að hann hafi verið
hálf hræddur um að eg mundi aldrei ætla að
koma. Það var líka búið að fréttast suður að eg
væri að flytja mig til ykkar og þú getur nærri
hvurnen það hefur verkað. Æ, eg ætla að vona að
eg hafi gjört það sem skylda mín bauð mjer,
nefnilega aö fara suður, að hverju sem mjer
verður það, það veit nú Guð einn. Eg man þú
skrifaðir mjerþað í vetur leið að þá vœrifullreynt.
Svo virðist sem fjölskyldur sumra þeirra kvenna
sem bjuggu við ofríki og drykkju eiginmanna hafí
reynt að auðvelda þeim lífið eða jafnvel bjarga þeim
úrklóm karlanna. í bréfí frá 1868 segirfráeiginmanni,
háttsettum embættismanni, sem var að sögn bréfritara
“vondur” við konu sína. Kona hans var systir bæði
bréfritara og viðtakanda bréfsins svo ekki er um
skreytta kjaftasögu að ræða. Svo virðist sem eigin-
maðurinn hafí átt vingott við “þjónustu” sína.
Fjölskylda eiginkonunnar greip þá til sinna ráða og
fóru tveir bræðra hennar á vettvang og hugðust
“sækja hana og tvö bömin sem pabbi ætlaði að taka.”
Hún vildi hins vegar bíða og sjá til. Eiginmaðurinn
virðist hafa séð að sér við þetta og var henni nú miklu
betri eftir því sem segir í bréfínu og ekki varð úr
skilnaði þessara hjóna.
Það er varla hægt að tala um konur á 19. öld án
þess að minnast lítillega á kvenréttindi. 19. öldin var
tími geysilegra breytingar eins og ég sagði hér áðan
og það er mikill munur á bréfum kvenna frá því rétt
eftir 1800 og svo aftur undir lok aldarinnar. Á fyrri
hluta aldarinnar eru bréfín staðlaðri en síðar varð,
heilmikil skrúðmælgi í kveðjum, bæði í upphafí og
endi bréfs, og ég tel mig greina miklu meira sjálfs-
öryggi í bréfum þeirra kvenna sem skrifa á síðari
hluta aldarinnar. Einhvern veginn eru bréfín frjálsari,
ef svo má að orði komast, en þetta er eitt af því sem
ég hef fengið tilfmningu íyrir en hef enn ekki nógu
mikið í höndunum til að staðhæfa að það hafí orðið
breyting. Mér finnst ég samt næstum sjá konumar
fyrir mér á síðari hluta aldarinnar, frjálsari í hugsun
og frjálsari í fasi, kannski allt afleiðing þess umróts
og frelsisvakningar sem varð erlendis um 1850 og
barst hingað með Kaupmannahafnarstúdentum og
aukinni blaða- og bókaútgáfu. Sennilega fer best á
því að alhæfa ekki neitt um þetta að svo komnu máli.
Ég minntist á menntun kvenna, einkum skriftar-
kunnáttu, í upphafi. Ég fæ ekki séð að konur á fyrri
hluta aldarinnar skrifí nokkuð um það að þeim þyki
sárt að geta ekki menntað sig á sama hátt og bræður
þeirra, en í bréfum sínum tíunda stúlkur gjaman það
7