Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.03.2004, Síða 16

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í mars 2004
Gunnar Guðmundsson frá Heiðarbrún:
Fáein orð með hugleiðingum
Ut af fyrirspurn Halldórs Halldórssonar fv. formanns Ættfræðifélagsins
í Fréttabréfinu í janúar 2003, bls. 22 spyr Halldór
Halldórsson um Jón Vilhjálmsson. Eg bæti þessu við
það litla sem segir um það í Fréttabréfinu í mars
2003.
Jón var fæddur 1880. Faðir hans var Vilhjálmur
Kristinn f 1851, drukknaði frá konu og níu börnum
1895 og voru börnin þá frá 9 til 15 ára. Vilhjálmur
var sonur Vilhjálms í Stórahólmi í Leiru og í Alfhól-
um (1824-1889), Sigurðssonar í Ártúnum í Rangár-
vallasýslu f. 1791 og Sigríðar (f. 1821), dóttur Jóns í
Álfhólum í Landeyjum f. 1792.
Kona Vilhjálms var Guðnv Kristín f. 1854. Hún
var dóttir þeirra Magnúsar hausta, (er nefndi sig
„skaftfeld") f. 1830, bónda í Ásmúla Rang. 1852-55
og drukknaði af flutningaskipi 1866 (hann var
æfintýramaður), Magnússonar húsmanns á Klaustri
o.v. (1804-1835), Jónssonar á Klaustri og (án hjóna-
bands?) Jóhönnu Margrétar f. 1830, Jónsdóttur
prests í Kálfholti f. 1798, Sigurðssonar.
Vilhjálmur og Guðný Kristín bjuggu í Húnakoti í
Þykkvabæ. Böm þeirra voru:
1. Jón fyrrnefndur f. 1880. Stýrimannapróf Reykja-
vík 1906.
2. Vigdís f. 1881. Vinnukona í Litlu-Tungu í Holt-
um 1901.
3. Jóhanna Guðný f. 1882.
4. Sigríður f. 1885. Er í Stóra-Rimakoti 1901.
5. Guðjón f. 1886. Er í Brekku í Þykkvabæ 1901 og
Borgartúni 1910. Drukknaði 1913.
6. Kristín f. 1887. Fylgir föðursystur sinni frá
Litla-Bakkakoti, Rang. 1904 og að Ásmundar-
stöðum í Holtum. Er þar enn 1910. D. 1961.
7. Vilhjálmur Magnús f. 1889. Ólst upp í Raftholti
í Holtum frá 1896 og er þar enn 1910. Búsettur
á Siglufirði en lengst af verka- og verslunarmað-
ur í Reykjavík d. 1968, faðir Þórðar verkamanns
í Reykjavík f. 1921.
8. Stefán f. 1890. Er í Mel í Þykkvabæ 1901 og
1910. Síðar fjölskyldufaðir í Vestmannaeyjum
og trúmaður mikill. D 1973.
9. Þórunn f. 1892. Fylgdi móður sinni og er með
henni í Kaldárhöfða, Ám. 1901. Maður hennar
var norskur, John Martin Símonsen er mun hafa
stundað leiguakstur í Reykjavík en hvarf, að því
mér er sagt. Dótturdóttir þeirra er Þórunn
Askenasy.
Svo virðist sem heimili ekkiunnar. Guðnýiar
Kristínar hafi levstst upp: Hún flytur frá Húnakoti
1897 (fyrst niður í Landeyjar?) og 1901 er hún
komin að Kaldárhöfða. Bömin tvístrast í ýmsar áttir
en hún gat þó látið Þórunni sem þá er fimm ára fylgja
sér. Mér sýnist sem sum bamanna hafi lent á góðum
heimilum. En í tilvikum ámóta og þessum tíðkaðist
það - að ég held - um allt land að börnin voru „boðin
upp“, þ.e. sveitarfélagið ráðstafaði bömunum til
þeirra sem tóku þau fyrir lægst gjald. Þáverandi
valdastéttir landsins hafa talið það þjóna betur sínum
eiginhagsmunum að ala þannig upp verðandi vinnu-
lýð, í stað þess að nota meðlagsgreiðslumar til að
styðja ekkjumar til sjálfsbjargar, svo þær mættu
halda heimili fyrir sjálfa sig og böm sín. Svona
óréttlæti ól af sér harðskeytta verkalýðsstétt með ríka
réttlætistilfinningu og skýra þjóðfélagssýn. Vegna
þrýstings frá slíkum mönnum vom svona „þræla-
fjötrar" slitnir og grunnur lagður að þeim lífskjörum
sem við búum við um okkar daga.
Þess ber að geta, að á þessum tíma var fátæktin
víst hvergi meiri í Rangárvallasýslu en í Þvkkvabæn-
um. (Kannske höfðu þeir sitthvað til sins máls, þeir
Islendingar sem á öldum áður, töldu þéttbýlismynd-
un hættulega varðandi afkomu fólksins í gæftaleysis-
og harðindaámm). Hins vegar tilheyrði Þykkvibær-
inn þá stóm sveitarfélagi sem var Holtamannahrepp-
ur („hinn fomi“) er náði yfir allt svæðið milli Þjórsár
og Ytri-Rangár, að Landsveit undanskilinni. En
Holtamannahreppur hefur varla verið í fjárþröng og
því vel getað stutt Guðnýju Kristínu til að halda
heimilinu saman.
Síkvartandi fólk okkar kynslóðar mætti minnast
þess, að líf fólks á þessum tíma - og svo hafði lengi
verið - var ævilöng barátta fyrir tilvemnni, þ.e. fyrir
mat, fötum og lágmarks húsaskjóli. Guðný Kristín
tíndi kornöx melgresisins. sem þá óx (og vex enn) á
söndunum sunnan byggðarinnar og bakaði úr fræinu
brauð. (Helga Sigurðardóttir frá Saurbæ í Holtum,
amma mín, f. 1863 kom þangað í heimsókn, þegar
hún var ung stúlka. Hún smakkaði á brauðinu, skynj-
aði fátækt fólksins og á gamals aldri var henni þetta
minnisstætt). Seinna — eftir að Guðný Kristín var
flutt í burtu - um aldamótin 1900 voru karlar í upp-
sveitunum, með vandlætingar- og hneykslunartón að
tala um að Þvkkbæingar ætu hrossakiöt. „Ég fann
bara virkilega af honum hrossakjötslyktina" sagði
einn þeirra. Þarna voru Þykkbæingar öðrum fram-
sýnni og tel ég það þeim til lofs, að hafa á undan
mörgum öðrum brotið af sér aldagamlar trúarvenjur
austan úr Arabalöndum (Gyðingalandi), sem neydd-
ar voru yfir okkur með kristnitökunni og í stað þess
http://www.vortex.is/aett
16
aett@vortex.is