Fréttabréf Ættfræðifélagsins - 01.05.2004, Blaðsíða 9

Fréttabréf Ættfræðifélagsins í maí 2004
aftur. Þess vegna gekk Jón eftir arfi konu sinnar. En
svarið sem hann fékk var að „hvor Intet er, har
Keisaren tabt sin Ret.“
Á Bessastöðum
Til er bréf til Mettu frá stjúpföður hennar skrifað 21.
apríl 1705 sem hljóðar þannig:
„A1 Velstand Lykönskning over Dig Hjærterdatter
Mette Hansdatter. Gud bevare Dig fra al Ulykke
baade til Livs og Sjæl. Salutem.
Kjære datter maa ogsaa vide, at Din Ko og Dine
Faar er ved Magt. Intet videre, men vi vil have Dig
K. datter baade Fader og Moder og Söskende under
Guds trygge Beskjærmelse troligen befalet og
forbliver Din K. fader og Moder til Döden.
Hans Olsen.
Á bréfið er skráð: Dette Brev til min Kjære Datter
Mette Hansdatter at finde i Bessested i Island hos en
Mand Povel Beyer.“'6 Af þessu má sjá að Metta er
komin til Islands 1705 og er þá á Bessastöðum, en
varla er hún búin að vera lengi ef bæði kýrin og
kindumar hennar í Danmörku eru enn tórandi.
En fráleitt hefur hina ungu vinnukonu Páls Beyers
gmnað, þegar hún tiplaði ung, léttstíg og ástfangin
um hlaðið á Bessastöðum, að afkomandi hennar ætti
eftir að sitja þar sem þjóðhöfðingi. En Ólafur Ragnar
Grímsson forseti Islands er 7. ættliðurinn frá Mettu.
Gleðimaðurinn
Jón Oddsson Hjaltalín, langafi Eiríks okkar, var ætt-
aður úr Hjaltadal í Skagafirði, f. um 1687. í Mt 1703
er hann talinn vinnupiltur hjá Gísla móðurbróður
sínum á Reykjum í Hjaltadal. Foreldrar hans voru
Oddur Önundarson og f. k. hans Þorgerður Jóns-
dóttir. Jón mun snemma hafa komið suður og gengið
í þjónustu konungsmanna á Bessastöðum. Hann varð
lögréttumaður 1717 og lögsagnari Niels Kjær í Gull-
bringu- og Kjósarsýslu 1728. Við lát Kjærs 1730 var
Jón settur sýslumaður yfir þær sýslur og fékk veit-
ingu fyrir þeim 1732.
Jón Hjaltalín var, segir Klemens Jónsson,
„ólærður maður, en skýr og skarpur, vel að sér í lög-
um og málafylgjumaður mikill, var opt við málaferli
riðinn, bæði í hjeraði og á Alþingi. Þótti hann bæði
harðdrægur og einarður í lagasóknum, og enginn
jafnaðarmaður. Hann var annálaður gleðimaður, og
var opt glatt á hjalla að heimili hans í Reykjavík við
dansleiki, vikivaka og drykkjuskap.“
Börnin í Breiðholtinu
En snúum okkur nú aftur að Eiríki litla Hjörtssyni.
Hann elst upp á víðáttum Breiðholtsins. Eg sé hann
fyrir mér hlaupandi um holtin sækjandi kýr eða á
spretti á eftir kindum. Eg sé þá bræðurna Eirík og
Jón litla fyrir mér skjótast niður að Elliðaánum
vaðandi og buslandi. Eg sé þá kafandi snjóþungan
Elliðaárdalinn á vetuma eða sprangandi um stolta
með litlu systur Sesselju í sumarblíðunni meðan
Hjörtur faðir þeirra sveiflar orfinu í slægjunni og
Rannveig móðir þeirra vindur úr sokkaplöggum í
lauginni neðan við bæinn.
Þama rennur hann upp eins og fífill í túni Breið-
hyltingurinn ungi allt til 16 ára aldurs ásamt þeim
Jóni og Sesselju. í Sálnaregistri 1784 er Eiríkur rétt
búinn að slíta bamsskónum. Þar eru þau hjónin
Hjörtur talinn 42 ára og Rannveig 40 ára. Eiríkur er
þá 12 ára, Jón 7 ára og Sesselja litla 2 ára. Þar er
einnig til heimilis Helga nokkur Jónsdóttir, hjú, 21
árs, en hún á eftir að koma við sögu Eirrks litla
nokkrum árum seinna.
Fjölskyldan býr enn í Breiðholtinu 1787 þegar
Eiríkur fermist eftir fimm ára „prepareringu“, ári
eftir að Reykjavík fær kaupstaðarréttindi. Hann er
konfirmeraður 3. júní 1787 í Neskirkju, sléttum tíu
árum áður en sú kirkja er lögð niður og sóknin sam-
einuð dómkirkjusókninni. Hann er þá sagður 16 ára.
Hann kann bænirnar sínar og kann að lesa af bók.
Helga er sögð 22 ára og enn talin hjú á bænum.
Bústaðir
Ekki veit ég hvers vegna Eiríkur er fermdur í Nes-
kirkju þar sem Breiðholtið tilheyrði þá Laugames-
kirkjusókn. En það var svo sem ekki í kot vísað því
Neskirkja var um þessar mundir talin hið prýðileg-
asta guðshús og Seltimingar voru stoltir af sinni
kirkju. Þeir voru því mjög óhressir þegar þeim var
skipað að leggja hana niður tíu ámm seinna þegar
Dómkirkjan hafði risið af grunni. Þeir héldu því
áfram að nota sitt guðshús allt þar til náttúruöflin, nú
eða Guð sjálfur, tók í taumana, óhress með að Sel-
timingar skyldu ekki hlýðnast sínum andans mönn-
um og í janúar 1799 fauk Neskirkja í hinu fræga
Básendaveðri og brotnaði í spón.
1788, ári eftir ferminguna, sama ár og einokunar-
verslunin er formlega afnumin og póstskipaferðir
hefjast til landsins, flytur fjölskyldan sig um set frá
Breiðholti að Bústöðum, en Bústaðabærinn stóð í
hallanum sunnan við núverandi Bústaðaveg aðeins
suðaustur af Bústaðakirkju.17 Hjörtur er þá 45 ára,
Rannveig 43, Eiríkur 17, Jón 10 og Sesselja litla er
orðin 5 ára. 1791 verða meiri frosthörkur í Reykjavík
en elstu menn muna. Gengið var þá milli lands og
eyja og frá Viðey upp á Kjalames. 1792 fylgi ég fjöl-
skyldunni eftir og allt er við það sama, Eiríkur orðinn
21 árs og Helga Jónsdóttir fylgir fjölskyldunni enn
og er orðin 27 ára.'8
Víkurkirkja
Á sunnudegi á trinitadis það sama ár fermist Jón,
bróðir Eiríks, í Víkurkirkju, hrörlegri torf- og
timburkirkju, sem ber dómkirkjutitilinn á þreyttum,
fausknum fjölum sínum. Þessi lúna og fúna kirkja er
sú síðastu sem stendur á grunni gömlu Víkurkirkn-
anna við Aðalstræti en nokkru austar er að rísa af
gmnni ný og mun veglegri dómkirkja. Jón Hjörtsson
er 14 ára og hefur fengið þriggja ára „prepareringu".
http://www.vortex.is/aett
9
aett@vortex.is