Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1932, Page 33

GUÐMUNDUR KAMBAN
13
sverði. Búnaðurinn getur flagnað
af við harðbrák eða slit, en það
rýrir ekki gildi vopnsins ef stálið
er gott.
Og stálið í þessum yngstu verk-
um Kambans eru — konurnar.
Hadda-Padda, Hekla, Dúna Kvar-
an — þótt ólíkar sé, sverjast þær
allar í sama kyn, þær eru komnar
af Guðrúnu ósvífursdóttur, Guð-
rúnu Gjúkadóttur og Brynhildi
Buðladóttur í ættir fram. Og þær
gætu verið systur Höllu í Fjalla-
Eyvindi.
Brandes gamli vissi hvað hann
kvað, þegar hann skrifaði um
Höddu-Pöddu (í Tilskueren 1914).
“Leikritið stendur og fellur með
Hrafnhildi, það er að segja, það
stendur með henni. Hún ber það
uppi styrkri hendi, eins og heilög
niær á gömlu málverki heldur á
kirkjunni. í henni mætist hið forna
°g nýja ísland. Hún er fyrst full-
komin nútízkukona, heitari, innir
legri, fyllri af kvenlegri ást en
nokkur kona í fornsögunum. Hún
gefur sjálfa sig og ást sína full-
komlega, hún er viðkvæm og blíð
án þess þó að vera veiklynd. Því
inst inni er hún stórlát, og þegar
þetta stórlæti hennar er bifað, síð-
an sært; þegar kvenleikur hennar
verður að eintómri angist, er hið
dauðsærða stórlæti hylur, — þá
sést skjótt að hún er komin af
hinum sterku, ofsafengnu konum
fornaldarinnar. Ofsinn er orðinn að
einbeitni, stórlætið er orðið að
festu, en styrkurinn er samur og
jafn. Hún leikur sér að lífi og dauða
eins og hetjurnar fyrir þúsund ár-
úni. Hún horfist í augu við dauð-
ann án þess að láta sér bregða, og
þrátt fyrir öll gæðin, sína næmu
kurteisiskend og yndislegu ást á
gamalmennum og börnum, á fátæk-
um og smáum, á skepnum og
blómum, þá er hún heiðin í insta
eðli sínu. Hún getur verið með
látalæti, skrök og gabb jafnvel á
síðustu augnablikum lífsins, þeg-
ar hún bíður dauðans og hefndar
sinnar. Sv© djúpt og ríkt kveneðli,
svo ósveigjanleg karlmannslund
hafa naumast sést sameinuð á
leiksviði.”
En það er satt að þau Kristrún-
systir Hrafnhildar, og Ingólfur,
unnusti hennar, eru miklu verr af'
guði gerr heldur en hún sjálf, svo
að það er ekki tómur talsháttur að
segja, að leikurinn standi og falli
með henni.
í Dúnu Kvaran, smásögu, sem
kom í Skírni 1916, notar Kamban
aftur gljúfur-mótívið til að lýsa
annari konu, sem ekki er síður
heiðin en Hadda-Padda. Hún hrind-
ir í gilið manni, sem stolið hefir
kossi af vörum liennar, en hún
bjargar síöan lífi hans, þó að hún
þurfi til þess að klæðast úr hverrf
spjör fyrir augunum á lionum.
Skýringin á gerðum hennar — sem
ollu miklum hvelli meðal Skírn-
islesenda á sinni tíð — er sannar-
lega í síðasta tilsvari hennar: “Mér
virðist að mannlegar tilfinningar
eigi ekkert siðgæði. Þér getið reynt
að láta alt að óskum einhvers og
það getur látið hjarta hans ósnort-
ið; en ef þér látið hann leggja eitt-
hvað stórt í sölurnar fyrir yður,
það markar sál hans. Ástin vex
heitara í hjarta þess, sem færir
fórnina, en í hjarta þess, sem fær
hana.”