Prentarinn - 01.04.2005, Blaðsíða 4

Að gefnn tilefni
Ásdís Kjerúlf
Hrina gjaldþrota í
þjóðfélaginu
Þrátt fyrir uppgang í atvinnulífinu
á síðustu árum hafa gjaldþrot
fyrirtækja aldrei verið fleiri. A
fyrstu sex mánuðum ársins 2003
fjölgaði galdþrotaúrskurðum
íslenskra fyrirtækja um 56% í
samanburði við sama tímabil
árið 2002. Nánar tiltekið voru
358 fyrirtæki lýst gjaldþrota
á umræddu tímabili.1 Arið
2004 var útlit fyrir nýjan topp
í gjaldþrotaúrskurðum. Þá er
höfuðstóll Abyrgðarsjóðs launa
uppurinn og aukafjárveitingu
þarf til að hann geti staðið við
skuldbindingar sínar.2
Prentiðnaðurinn hefur ekki
farið varhluta af þessari þróun
enda hafa nokkur stór gjaldþrot
orðið í starfsgreininni á síðustu
árum. Samkvæmt upplýsingum
ffá Abyrgðarsjóði launa voru
mestu útgjöld sjóðsins á
árinu 2003 vegna gjaldþrots
Fréttablaðsins og Nota Bene.3
Á árinu 2004 sigldu fleiri
fyrirtæki í þessum geira í strand
og má þar nefna Prentsmiðjuna
Prisma Prentco sem var lýst
gjaldþrota þann 1. apríl.
Sjö mánuðum seinna var á annan
tug fyrrverandi starfsmanna
prentsmiðjunnar búinn að fá
launakröfur sínar, sem voru
allt að árs gamlar, greiddar hjá
Ábyrgðarsjóði launa.
Að gefhu tilefni er vakin
athygli félagsmanna á nokkrum
atriðum sem varða réttarstöðu
starfsmanns þegar vinnuveitandi
á í greiðsluerfiðleikum eða
er gjaldþrota. Ekki er þó um
tæmandi talningu að ræða
heldur er reynt að varpa ljósi á
nokkur atriði sem oftast koma til
skoðunar í þessu tilliti.
Launakröfur njóta sérstöðu
Vegna eðlis launakrafna
hefur þeim verið skipuð
nokkur sérstaða með lögum.
Samkvæmt lögum nr. 21/1991
um gjaldþrotaskipti o.fl. njóta
launakröfur forgangs í þrotabú.
Þá hefur verið settur á fót
sérstakur sjóður, Ábyrgðarsjóður
launa, sem tryggir greiðslu
launakrafna við gjaldþrot
vinnuveitanda, sbr. nú lög nr.
88/2003.
Þrátt fyrir að launakröfur njóti
aukinnar verndar samkvæmt
fyrrgreindum lagaákvæðum er
ábyrgðin nokkrum takmörkunum
háð. Fyrir starfsmann sem
stendur frammi fyrir því að
vinnuveitandi greiðir ekki laun
og/eða stefnir í gjaldþrot er
vitneskja um þessar takmarkanir
mjög mikilvæg. Sérstaklega
með tilliti til þess hvernig hann
getur tryggt réttindi sín og eftir
atvikum takmarkað tjón sitt.
Þegar starfsmaður gerir upp við
sig hvort og hversu lengi hann
unir því að fá ekki laun greidd,
er vitneskja um áðumefhdar
takmarkanir svo og mikilvæg.
112. gr. laga nr. 21/1991 um
gjaldþrotaskipti o.fl.
Eins og fyrr segir njóta launa-
kröfur forgangs samkvæmt
gjaldþrotaskiptalögum, nr.
21/1991, sbr. 112. gr. laganna.
Launakrafa nýtur þó einungis
forgangs hafi til hennar stofnast
á síðustu 18 mánuðum fyrir
gjaldþrotaúrskurð eða á síðustu
18 mánuðum fýrir þann dag
sem gjaldþrotabeiðni var fyrst
lögð fram. Ábyrgð skv. 112. gr.
gjaldþrotaskiptalaga felur það f
sér að fjármunir sem kunna að
vera í þrotabúi ganga fyrst til
greiðslu forgangskrafna en síðan
til greiðslu almennra krafha.
Þannig kann forgangskröfuhafi
að fá kröfu sína greidda að
fullu á sama tíma og almennur
kröfuhafi tapar sinni kröfu.
Tímamörkin gera það að verkum
að starfsmanni er nauðsynlegt að
grípa strax til innheimtuaðgerða
verði greiðslufall á launum. Meiri
líkur eru á því að krafa tapist ef
innheimtuaðgerðum er ekki fylgt
eftir. Þá hafa innheimtuaðgerðir
starfsmanns mikla þýðingu
í tengslum við sönnun fyrir
kröfunni. Hafi dómur gengið
um skyldu vinnuveitanda til
greiðslu, áður en til gjaldþrots
kemur, eru allar líkur til þess að
skiptastjóri samþykki kröfuna.
I tengslum við sönnun er einnig
nauðsynlegt að starfsmaður haldi
til haga ráðningarsamningi, ef
hann er til staðar, launaseðlum,
tímaskráningu og yfirliti yfir
hugsanlegar innborganir.
Einungis venjulegar
launakröfur njóta verndar 112.
gr. Kröfur verktaka njóta ekki
verndar ákvæðisins og teljast því
til almennra krafna.
I þessu sambandi ber einnig að
minna á að kröfu í þrotabú verður
að lýsa innan kröfulýsingarfrests.
Kröfúlýsingarfrestur er tveir
mánuðir ffá því að skiptastjóri
birtir fýrst innköllun i
Lögbirtingablaðinu. Sé kröfu
ekki lýst i þrotabú á þessum tíma
eru líkur til þess að hún tapist.
Skilyrði þess að krafa njóti
ábyrgðar Abyrgðarsjóðs
launa
I flestum gjaldþrota fyrirtækjum
eru litlir sem engir fjármunir til
skiptanna og ef um einhverjar
eignir er að ræða þá eru þær oftar
en ekki yfirveðsettar. Þegar svo
háttar reynir á rétt starfsmanns til
greiðslu úr Ábyrgðarsjóði launa,
sbr. lög nr. 88/2003.
Af 2. mgr. 2. gr. laga nr.
88/2003 um Ábyrgðarsjóð
launa má ráða að til þess að
krafa fáist greidd hjá sjóðnum
er það grundvallaratriði að
krafan hafi verið samþykkt sem
forgangskrafa í viðkomandi
þrotabú.
Lög um Ábyrgðarsjóð launa
gera ráð fyrir því að i tilteknum
undantekningartilvikum hafi
sjóðurinn heimild til að víkja frá
áðurgreindu skilyrði. Lögð er
áhersla á að aðeins er um heimild
að ræða en ekki skyldu og eru
skilyrðin þröng.
Nánar um kröfur sem njóta
ábyrgðar Ábyrgðarsjóðs
launa
Samkvæmt 5. gr. laga um
Ábyrgðarsjóð launa tekur
ábyrgð sjóðsins til eftirtalinna
launakrafna:
• kröfu launamanns um
vinnulaun fyrir síðustu þriá
starfsmánuði hans í þjónustu
vinnuveitanda.
• kröfú um bætur vegna
launamissis í allt að þriá
mánuði vegna slita á
ráðningarsamningi að því
tilskildu að kröfuhafi svni
fram á með ótvíræðum
hætti, svo sem með
skráninsu hiá opinberri
1 Morgunblaðið 21. nóvember
2003
2 Morgunblaðið 12. maí 2004
3 Morgunblaðið 12. maí 2004
4 ■ PRENTARINN