Læknablaðið - 15.09.1997, Blaðsíða 13

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
557
innar göngugetu. í raun er göngulagið eins og
við helftarlömun báðum megin. Hvor fótlegg-
ur um sig færist hægt og stíft fram fyrir hinn,
fótleggir eru útréttir í mjöðmum og leita í
kross. Petta er stundum nefnt skæragangur því
skrefatakan líkist skærahreyfingum. Sumir
líkja þessu göngulagi við það að vaða djúpar ár
og komast hægt áfram. Hér vantar skrefatök-
una og kraftinn til þess að komast áfram, en
ekki jafnvægi eða sjón. Oft fylgir þessu truflun
á stöðuskyni og mótast göngulagið þá jafn-
framt af því.
B. Göngulag og utanstrýtukerfið: Hlutverk
djúphnoða (basal ganglia) í stjórn göngulagsins
er ekki fullþekkt. Djúphnoðin stjórna að ein-
hverju leyti byrjun og endi, útslagi og hraða
hreyfingar og samhæfingu vöðvasamdráttar og
slökunar. Truflun á starfsemi djúphnoða veld-
ur margvíslegum hreyfiröskunum og göngu-
lagstruflunum. Algengasti sjúkdómurinn í
utanstrýtukerfinu er paralysis agitans, það er
Parkinsonsveiki eða lamariða, eins og sjúk-
dómurinn er nefndur á íslensku. Ymsa aðra
sjúkdóma og hreyfieinkenni má rekja til starfs-
truflunar í djúphnoðum, svo sem truflaða
vöðvaspennu og fettu-brettu sjúkdóma (chor-
ea-athetosis).
1. Göngulag í Parkinsonsveiki og hreyfistirð-
leikaheilkenni (akinetic-rigid syndrome)
Sjúklingar með Parkinsonsveiki eru oft
hoknir í herðum og við gang hallast háls og
líkami of langt fram á við. Oft hafa þeir skjálfta
í efri útlimum. Göngulagið er hægt, þeir draga
á eftir sér fæturna og skref eru stutt (shuffling).
Líkaminn er allur lítt hreyfanlegur, handleggir
sveiflast ekki með hliðunum og er oft haldið
beygðum í olnbogalið framan við bolinn. Fæt-
ur eru stirðir og hné og mjaðmir svolítið bogin.
Verði hindranir á vegi þeirra styttast skrefin og
þeir geta stöðvast alveg, svo að þeir komast
ekki úr sporunum um skeið. Þegar þeir fara
aftur af stað hefja þeir gönguna með hröðum,
stuttum skrefum eða komast ekki úr sporunum
nema þeir séu látnir ganga í takt við annan
einstakling. Ósjálfráð skipulagning hreyfinga
er skert og gangur á mynstruðu undirlagi, svo
sem gangstéttarreitum, auðveldar gönguferlið.
Séu þeir látnir snúa við á göngu, gera þeir það í
rnörgum litlum skrefum. Við alvarlegan sjúk-
dóm getur efri hluti líkamans stundum farið á
undan þeim neðri, rétt eins og þeir séu að leita
að þyngdarpunkti sínum. Skrefin verða hrað-
ari og hraðari (festination) og hætta er á að þeir
detti fram fyrir sig. Slíkt göngulag er vegna
skerðingar á nauðsynlegri hreyfingu bolsins frá
einni hlið til annarrar við gang, sem gerir kleift
að lyfta fótleggjunum frá jörðu til að þeir geti
færst eðlilega fram. Hraði hreyfingarinnar er
einnig skertur, sem veldur erfiðleikum við að
leiðrétta fyrir þyngdarpunktinum.
Sjúkdómar skyldir Parkinsonsveiki geta
framkallað svipuð einkenni, en hafa jafnframt
ákveðin sérkenni, svo sem snemmkomið tap á
stöðuviðbrögðum eða slingur.
2. Göngulag við truflaða vöðvaspennu:
Trufluð vöðvaspenna er eitt af einkennum ut-
anstrýtusjúkdóma. Um er að ræða óreglulega
samdrætti í vöðvum líkamans sem aflaga lík-
amsstöðu og valda ósjálfráðum hreyfingum.
Erfðasjúkdómar og meðfæddir gallar geta
valdið þessu, en einkennin koma stundum í
kjölfar áverka eða heilabólgu, og til eru sjúk-
dómar þar sem trufluð vöðvaspenna er aðal-
einkennið. Einnig geta sefandi (neuroleptic)
lyf framkallað vöðvaspennutruflanir. Óeðli-
legt göngulag, gjarnan með álagsbundnum
einkennum, er oft fyrsta merki sjúkdómsins,
það er viðkomandi er einkennalaus í hvíld en
vöðvaspenna truflast þegar gengið er af stað.
Göngulagstruflunin getur verið allt frá tágangi
eða stífri stórutá, sem stendur upp í loftið við
gang, til mjög undarlegs göngulags þar sem
óreglulegir samdrættir eiga sér stað í hinum
ýmsu vöðvum, oft með snöggum rykkjum svo
að hreyfingar og skref verða óregluleg og lík-
amsstaða aflöguð. Jafnvægi og stöðuskyn er
hins vegar óskert og sjúklingar geta oftast unn-
ið gegn vöðvakrömpunum og komið í veg fyrir
fall. Oft fylgir þessu mikil mjaðmarsveigja aft-
urávið. Göngulagið tekur á sig sérkennilega
mynd og viðkomandi einstaklingar eru stund-
um grunaðir um að gera sér upp einkennin, því
þeir geta oft hreyft sig eðlilega í liggjandi stöðu
í byrjun.
3. Fettu-brettu göngulag: Fettur og brettur
eru fremur sjaldgæfar hreyfiraskanir sem fram
koma við sjúkdóma í djúphnoðum, en einnig á
síðari stigum Parkinsonsveiki sem ósjálfráðar
hreyfingar hjá sjúklingum á levodopa meðferð.
Fettur geta einnig verið fylgifiskur annarra
kvilla og eru þá yfirleitt tímabundnar. Pannig
geta sjúklingar fengið svokallaðar Sydenhams
fettur í kjölfar streptókokkasýkingar, (A-hóp-
ur rauðaleysandi keðjuhnettla, Group-A hem-
olytic streptococci) og er sambandið við gikt-
sótt (rheumatic fever) vel þekkt. í 30 ára yfir-