Sagnir - 01.04.1985, Síða 33

ALÞYÐULEIÐTOGI OG AFTURHALD
Samflokksmenn. Jón Baldvinsson, annar frá hægri i miöröö, og Héöinn Valdi-
marsson honum á hægri hönd meðal félaga á þingi Alþýöusambandsins 1934.
bændastéttina og hamla gegn vexti
bæjanna. Þetta gekk þó ekki þegj-
andi fyrir sig, því aö sumir þing-
manna Alþýðuflokksins voru tor-
tryggnir gagnvart einhliða bænda-
hagsmunum. Þannig segir Þórarinn
Þórarinsson í sögu Framsóknar-
flokksins að Magnús Kristjánsson
hafi verið valinn sem fjármálaráð-
herra til að mýkja Héðin Valdimars-
son. Magnús hafði meiri áhuga á
sjávarútvegsmálum en aðrir fram-
sóknarmenn og skapaði þannig
nokkurt mótvægi.17 Vitanlega fékk
Alþýðuflokkurinn nokkur stefnu-
mála sinna gegnum þingið, fyrir lið-
veisluna, en gegn háu gjaldi. Þann-
ig gat Haraldur Guðmundsson ekki
leynt gremju sinni við umræður á
þingi um verkamannabústaði 1929,
og sagði að eðlilegast væri að jafn
miklu fé yrði varið til húsagerðar í
bæjum og sveitum. Samt stæði til
að veita fimmfalt hærri upphæð til
þessa verkefnis í sveitum.18 Það fer
hinsvegar fáum sögum af því að for-
maður flokksins hafi kvartað yfir at-
vinnu eða félagsmálastefnu stjórn-
arinnar.
Eftir því sem næst verður komist
hafði Jón Baldvinsson náin tengsl
viö Hriflu-Jónas, sem reyndi eftir
fremsta megni að tefja framgang
þeirra mála sem jafnaðarmenn báru
fyrir brjósti.19 En þetta virtist engin
ahrif hafa á samskipti þeirra á þess-
um tíma, enda báðir tveir baráttu-
menn fyrir endurreisn sveitanna.
Sósíaldemókratar
sækja í sig veðrið
I marslok 1930 lýsti Alþýðusam-
hand íslands yfir því að forsendur
fyrir hlutleysi gagnvart ríkisstjórn
Eramsóknarflokksins væru brostn-
ar. Vinnudeilur og áróður kommún-
'sta mun hafa valdið nokkru þar um,
en þó beitti Alþýðuflokkurinn sér
ekki gegn stjórninni fyrr en kjör-
daemamálið og Sogsvirkjunarmálið
komu upp á yfirborðið 1931 20
Ekki skal fjölyrt um kjördæma-
málið, en það hafði greinilega þau
áhrif að þeir liðsmanna Alþýðu-
flokksins sem harðast héldu fram
hagsmunum þéttbýlisins fengu
aukið vægi. Eðli málsins sam-
kvæmt hlaut flokkurinn að leggjast á
sveif með Sjálfstæðisflokknum og
tók upp óbeina samvinnu við hann á
þingi 1931-1934.
Frumvarp um virkjun Efra-Sogs-
ins var af sama meiði. Virkjunin
hlaut að ýta undir samþjöppun
byggðar í landinu með Reykjavík
sem kjarna. Héðinn Valdimarsson
lagði einmitt áherslu á að þéttbýlið
og virkjunin ættu að stýra þróun
landbúnaðarins og laga hann að
kröfum bæjarsamfélagsins.21 Jón
Baldvinsson var ekki ósnortinn af
þeirri hörðu baráttu sem háð var
milli bæja og sveita og studdi virkj-
unina eins og aðrir flokksmenn. Tal-
aði hann um að knýja framsóknar-
menn til að fylgja málinu fram á
þingi 1933, þar sem virkjunin væri
besta meðalið gegn atvinnuleysinu
í Reykjavík.22 Vitanlega hlaut Jón
að styðja þetta mál sem snerti beina
hagsmuni fjölmargra kjósenda
flokksins. Enda verður að álítast að
Jón hafi ekki verið andvígur upp-
byggingu Reykjavíkur í sjálfu sér,
en tillöguflutningur hans um land-
nám í sveitum ber hinsvegar merki
rótgróinnar vantrúar á getu bæj-
anna til að sjá íbúum sínum far-
borða. Jón virtist reyndar ekki vera
afhuga framsóknarmönnum með
öllu því Jónas frá Hriflu sagði að
hann hefði haft gott samband við þá
þann tíma sem þeir voru andstæð-
ingar Alþýðuflokksins á þingi.23
Enda sýndi það sig að Jón hafði
ekki látið af trú sinni á hokrið í sveit-
unum.
Árið 1933 gaf Alþýðuflokkurinn út
stefnuskrá í landbúnaðarmálum og
sýnir hún Ijóslega ólík viðhorf í
flokknum. í 10. grein hennar segir
að stefnt skuli að stofnun samyrkju-
búa og sveitaþorpa þar sem skilyrði
eru góð til ræktunar og afurðasölu.
Hér var greinilega stefnt á iðnvæð-
ingu sveitanna. Hins vegar kveður
12. greinin á um að Búnaðarbank-
inn skuli lána fé til smábýla og ný-
býla, líkt og í nýbýlafrumvarpi Jóns
Baldvinssonar frá 1927. Vargreini-
lega stefnt á meiri eða minni sjálfs-
þurft með þessari grein stefnuskrár-
innar. Engu að síður ber þetta plagg
því vitni að sósíaldemókratísk hug-
SAGNIR 31