Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði - 01.06.1968, Síða 58

litlar í upphaii, og að eins milli hraunbáranna, breiðast út meir og
meir og verða smáþúfur víðs vegar á klettunum; víða renna þær saman
og þekja þá allstórar spildur. Að grámosanum kveður langmest allra
mosa í hraunum og er hans fyr getið. Er hann einn meðal hinna allra al-
gengustu mosa á íslandi og vex því nær alstaðar á steinum, í móum og
jafnvel þýfðum mýrum. Mjög fljótt kemur Jrað í ljós í hraununum, að
grámosinn breiðist út miklu fljótara en aðrar mosategundir. Fyrst koma
upp örsmáar tór milli hraunbáranna, eins og getið var, en því næst
vaxa tórnar og verða að mosaþúfum, er breiðast út í allar áttir. Að síð-
ustu renna þúfurnar saman, og verður Jxí samloðandi mosaþak yfir stór
svæði. Það köllum vér mosaþembur.
Það er auðvitað fólgið í skapnaðarlagi grámosans, hve vel hann
þrífst á þurrum klettum. Allflestir munu hafa tekið eftir því, að mosa-
Jremburnar eru grænleitar í rigningatíð, en gráleitar þegar þurrviðri
ganga. Orsökin til litbrigðanna er sú, að loft kemst inn í plöntuna, er
vatnið gufar upp. Hið innilukta loft hylur grænkornin og veldur þann-
ig gráa litnum, en um leið er það einnig vörn fyrir rnosann gegn of-
miklum Jrurki. En er votviðri ganga, sýgur mosinn í sig svo mikið vatn,
að loftið hverfur, og er hann Jjví grænleitur á að sjá. Þar við bætist og,
að grámosanum (og mörgum öðrum mosategundum) er Jjannig háttað,
að liann getur unnið fæðu sína úr kolsýru loftsins við lægra hitastig en
háplönturnar. Fyrir því er auðsætt, að grámosinn er allra plantna bezt
fallinn til að gera jarðveg í hraunum. Við aldurinn verður sú breyting
á mosaþembunni, að neðsta mosalagið deyr smámsaman og fer að rotna,
það er að segja; að breytast í jarðveg. í þessum mosajarðvegi er ávalt
nokkur raki, jafnvel þó langvinnir þurkar hafi gengið, þvi að efsta mosa-
lagið, eða hin lifandi mosaþemba, ver hann gegn Jjurki. Þannig er rnosa-
Jjemban farin að breytast í jarðveg. Mosinn á erfiðara uppdráttar eftir
því sem jarðvegurinn eykst, og stenzt að lokum ekki samkeppnina við
háplönturnar, er koma hópum saman til að taka sér bústað í hinum
nýja jarðvegi. Svo mætti að orði komast, að grámosinn gerir jarðveg í
hraununum og útrýmir sjálfum sér um leið. Stór svæði í hinum gömlu
hraunum hafa ennjjá ekki náð lengra en á þetta stig.
3. gróðrarstig. Lyngheiði.
Þegar er neðsta mosalagið fer að rotna og jarðvegur sezt í hraunið,
fer það að verða byggilegt fyrir háplönturnar, enda fara þær þá að
flytjast Jjangað. En áður en farið er frekar út í það efni, skal örlítið
56 Flóra - tímarit um íslenzka grasafræði