Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði - 01.06.1968, Síða 68

23. Skógtjóla (Viola riviniana)
24. Davíðsíykill (Primula egalikensis)
25. Lyngbúi (Ajuga pyramidalis)
Allar eru tegundir þessar íremur sjaldgæfar, en þó í nokkuð mismunandi mæli.
Dvergtungljurt, skeggburkni, svartburkni, tunguskollakambur, klettaburkni, hlíðar-
burkni, burstajafni, knjápuntur, heiðarstör, villilaukur, súrsmæra, glitrós, vatnsögn
og Davíðslykill, hafa aðeins fundizt á einum eða tveimur stöðum á landinu, og er
því augljóst hve mikilvægt er að friða þessar tegundir. Hinar ellefu hafa að vísu
fundizt á nokkrum stöðum, og eru því ekki í eins bráðri hættu og þær sem fyrr voru
nefndar. Sumar þeirra eru meira að segja nokkuð algengar á takmörkuðum svæð-
um, eins og t. d. lyngbúinn á Austfjörðum, skógfjóla á Flateyjarskaga, hreisturstein-
brjótur í fjöllunum milli Eyjafjarðar og Skagafjarðar, bergsteinbrjótur á Austfjörð-
um og í Borgarfirði vestra, eggtvíblaðka í Njarðvík eystra, ferlaufasmári í Búða-
hrauni og i Laxárhólmum. Hins vegar eru flestar þessar tegundir frenmr skraut-
legar og því líklegt að eftir þeim verði sótt til gróðursetningar í garða. Mun það
sjónarmið hafa ráðið því að þær urðu fyrir valinu. Hið sama er að segja um þyrni-
rós og melasólarafbrigðin.
Hitt er annað mál, að auðvelt er að benda á ýmsar tegundir sem eru jafn sjald-
gæfar og þessar eða sjaldgæfari. Má nefna t. d. h'nstör (Carex brunnescens), mána-
jurt (Botrychium boreale), naðurtungu (Ophioglossum azoricum), fjallkrækill (Sa-
gina caespitosa), fjallabláklukku (Campanula uniflora), fjallabrúðu (Diapensia
lapponica), fjallalójurt (Antennaria alpina), aronsvönd (Erisymum hieracifolium),
sigurskúf (Chamaenerion angustifolium), reyni (Sorbus aucuparia) o. fl. Sumar
þessara tegunda, sem ekki hafa verið friðlýstar, eru þó einnig skrautplöntur og lík-
legar til að verða eftirsóttar af garðræktarmönnum. Verður því vandséð, hvers vegna
þær voru eftir skildar.
Tvær slæðingsplöntur, knjápuntur og villilaukur, eru teknar með í friðunar-
skrána. Skal það ekki lastað, því þessar tegundir virðast þegar hafa fest sig í sessi
hér. Hitt verður auðvitað alltaf mikið álitamál, hve langt skal ganga í friðun slæð-
ingsplantna. Margar slæðingsplöntur eru sárasjaldgæfar á íslandi, en flestar þeirra
koma og fara án tillits til friðunar.
Þegar fjallað er um friðun plantna, verður auðvitað að hafa það sem megin-
sjónarmið, hvaða plöntum er hætta á að verði útrýmt, miðað við þær aðstæður sem
ríkja í landinu við setningu laganna, og framvegis, það sem séð verður. Fer þá ekk-
ert milli mála að þær plöntur eru í mestri hættunni, sem skrautlegastar eru og
mesta athygli vekja, og einnig þær, sem vaxa næst byggðum bólum, eða á ræktan-
legu landi. Fjallaplöntur eins og t. d. hreistursteinbrjótur geta varla talizt í bráðri
hættu, varla heldur skógfjólan, sem vex nær eingöngu á útskögum fjarri allri byggð.
Sem dæmi um plöntur, sem eru í bráðri liættu má liins vegar nefna allar jarð-
hitaplöntur, svo sent vatnsögn, tunguskollakamb, naðurtungu, vatnsnafla o. fl.
svo og ýmsar plöntur sem bundnar eru við mýrar og mýrlendi, og falla þar undir
ýmsar starir, sóldögg o. fl.
Gott dæmi um tegund, sem er í mikilli liættu á útrýmingu, enda þótt hún hafi
verið talin nokkuð algeng á vissu svæði í Eyjafirði, er maríulykillinn (Primula
stricta). Segja mér fróðir menn, að hún hafi snarminnkað í héraðinu á undanförn-
um árum, sem efalaust stafar af aukinni framræzlu og ræktun, en flög í mýra- og
móajöðrum eru aðalvaxtarstaðir prímúlunnar.
fiO Flóra - tímarit um íslenzka f;RA.SAi R,r.t)i