Sveitarstjórnarmál - 01.03.1999, Blaðsíða 32

BYGGÐAMÁL
stað nálægt hráefni og mörkuðum til
að minnka flutningskostnað og
flutningstíma á viðkvæmu hráefni.
Fólkið sótti svo þangað sem atvinnu
var að hafa. Erlendis voru það oft
námur sem réðu staðarvalinu, en
hérlendis var það fiskurinn og ijar-
lægð á miðin sem því réðu.
Þessar forsendur hafa breyst á
síðari árum og þar með forsendum-
ar fyrir byggðamynstrinu. Með
breyttum atvinnuháttum og sigl-
ingaháttum geta nú skipin siglt
lengri leið og unnið hráefnið um
borð. Með þessu minnkar atvinna
og fólk flyst burt. Úr þessu verður
vítahringur, fólkinu fækkar, minna
undirlag verður fyrir verslun og
þjónustu, sem leggst niður. Vegna
þess flytur enn fleira fólk í burtu og
þannig gengur sagan. Við þekkjum
öll örlög gömlu síldarbæjanna.
Þær raddir heyrast að við eigum
að láta markaðinn ráða því hvað
verður um bæi sem ekki hafa sama
atvinnugrundvöll og áður? Ýmis
rök mæla gegn þessu. I þessum bæj-
um liggur oft mikil íjárfesting í hús-
næði og þjónustukerfi, og oft þjóna
þeir enn einhverjum tilgangi í at-
vinnulífí þjóðarinnar, þótt ekki sé
nóg til að standa undir atvinnu,
verslun og þjónustu fyrir heilt bæj-
arfélag.
Það er nauðsynlegt að eiga nokk-
uð sterka höfúðborg, sem reyndar er
ekki stór á alþjóðamælikvarða. En
við Islendingar erum ekki ijölmenn
þjóð og við verðum að gæta þess að
jafnvægi sé milli höfúðborgarsvæð-
isins og landsbyggðarinnar. Þótt
byggðavandinn sé hér meiri en ann-
ars staðar á Norðurlöndum verjum
við íslendingar hlutfallslega minna
fé til byggðamála en í nokkru öðru
Norðurlandanna. I fyrirliggjandi
þingsályktunartillögu um stefnu í
byggðamálum fyrir árin 1998-2001
er á hinn bóginn stefnt að því að
fólksfjölgun á landsbyggðinni verði
ekki undir landsmeðaltali og nemi
10% fram til ársins 2010.
Ein leiðin til að ráða bót á málun-
um er að reyna að finna nýtt hlut-
verk fyrir bæina, þ.e. að finna nýjar
atvinnugreinar og reyna að Iaða ný
fyrirtæki til þeirra. Aður fyrr var oft
hægt að gera þetta með opinberum
reglum og styrkjum, sem notuð
voru til að stjórna staðarvali fyrir-
tækjanna. Nú eru breyttir tímar og
fyrirtæki framleiða oft háþróaðar
vörur og þjónustu, sem krefjast mik-
illar starfsþekkingar. Framboð á
starfsmenntuðu vinnuafli er meðal
þeirra þátta sem mikilvægir eru fyrir
staðarval fyrirtækja. Þetta vinnuafl
sækir þangað sem bestir möguleikar
bjóðast og þar sem búsetuskilyrði
eru best.
Breytt gildismat fólks
Orsaka fólksflutninganna er m.a.
að leita í breyttu gildismati fólks,
einkum ungs fólks. Hvert tímabil
sögunnar einkennist af vissum við-
horfum og lífsstíl. Undir miðbik
aldarinnar tóku íslendingar skrefið
frá bændaþjóðfélaginu yfir í iðnað-
arþjóðfélagið. Með iðnaðarþjóðfé-
laginu komu kynslóðaskipti og frá-
hvarf frá lífsstíl og viðhorfum
bændaþjóðfélagsins. Tímabilið ein-
kenndist af tæknihyggju, sem oft
réð ferðinni fremur en mannleg við-
horf. A sjöunda áratugnum kom frá-
hvarfið og jafnframt því sem við
stigum skrefið frá iðnaðarþjóðfélag-
inu yfir í upplýsinga- og hátækni-
samfélagið, ruddu sér til rúms ný
viðhorf. Þau einkennast af nýsköp-
un, alþjóðahyggju, hreyfanleika í
búsetu, sjálfstæði, jafnrétti milli
kynja, þjóðflokka og trúarhópa og
vaxandi áhuga á málefnum, sem
standa nálægt fólki, eins og um-
hverfismálum, menningu og bættum
lífsgæðum. Það sem hefur valdið
þessari breytingu eru bættar sam-
göngur og víðferli fólks, upplýs-
ingastreymi í fjölmiðlum og bætt al-
menningsmenntun.
I sænskri rannsókn, sem endur-
speglar þróunina víðar á Vestur-
löndum, koma fram ýmsar breyttar
áherslur ungs fólks. Ungt fólk kýs
hreyfanleika í búsetu og atvinnu og
velur oftast starfssvið sem kreljast
fræðilegrar þekkingar. Ungt fólk er
ekki lengur sátt við að búa á sama
stað alla ævi og stunda sama starf
alla ævi. Þetta leiðir til aukinna bú-
ferlaflutninga, og þeir staðir eru eft-
irsóknarverðastir sem gefa kost á
fjölbreytni í búsetu og tækifæri til
að skipta um starf. Ungt fólk gerir
meiri kröfur til framboðs, fjöl-
breytni og sveigjanleika í menningu
og afþreyingu. Föst félagasamtök
uppfylla ekki lengur þarfir ungs
fólks. Einnig þetta hefúr áhrif á bú-
setuval fólks, og þeir staðir eru effir-
sóknarverðir sem gefa kost á fjöl-
breytni í þessum efnum.
Þessir sömu þættir hafa m.a. kom-
2. mynd. Hlutfallsleg breyting ársverka 1985-1995.