Helgafell - 01.12.1955, Blaðsíða 93

LIST OG EFTIRLÍKING
91
fyrir efni og búningi, hvorttveggja gagntekur hann jafnt, form og efni er ein
heild í vitund hans og verki. Hann er langt hafinn yfir gervilist áróðursmanns-
ins og föndur formdútlarans.
Hæpið er að tala um framfarir í list í sama skilningi og í tækm og vísind-
um. Þar er framförin stöðug, alltaf bætist við þekkinguna og kunnáttuna og
geta nútímamenn því leyst mörg viðfangsefni, sem voru fyrirrennurum þeirra
ofraun. Listin er aftur á móti tjáning einstæðrar persónulegrar reynslu. Hún
endurtekur sig aldrei, hún er sköpun andlegra verðmæta, sem ekki verða veg-
in, mæld eða lögð saman eins og tölur. En tækninni má líkja við samlagningar-
dálk, sem alltaf má lengja. í tækni er framförin ,,kumulatif“ og ,,kvantitatif“,
eins og franski fagurfræðingurinn Raymond Bayer kemst að orði. Af þessari
ástæðu er tiltölulega auðvelt að dæma um tækniframfarir. Þegar um list er að
ræða, er þetta nær óendanlega miklu torveldara, því að hvert listaverk er
einstæð sköpun, sem aldrei verður endurtekin, og fullkomin listaverk hafa ver-
ið gerð á öllum öldum. Enginn getur lengur samið listaverk í sama anda og
Islendingasögurnar, sem jafngilda þeim. Um grísku höggmyndalistina gegnir
sama máli. Allar nútímastælingar á þessum verkum skortir frumleika og tján-
ingarmátt hinna upprunalegu verka. í list er þróunin (évolution) eða fram-
förin (progrés), ef ekki er villandi að nota hér þessi orð, ,,basés sur des ré-
volutions ou sur des conversions de gout“, eins og Bayer orðar þetta, þ. e.
komin undir breytingum á fegurðarmati eða hstasmekk manna. Tækninni hef-
ur fleygt fram, en hafa samsvarandi framfarir orðið í list? Leiðir tækniþró-
unin til hliðstæðra framfara í list? Eg held hvorki að svo þurfi að vera né
heldur áð svo sé, og ástæðan til þess er sú, að list og tækni eru tvö störf ólík
í innsta kjarna sínum.
Án efa er listsköpunin, listtjáningin, starfsemi, sem stefnir að einhverju
markmiði, en þetta markmið sér listamaðurinn ekki fyrirfram og þess vegna
hefur hann ekki heldur ákveðin ráð til að ná því. Er honum í þessu efni ólíkt
farið og tækninum, sem gerir sér skýra grein fyrir árangri þeim eða mark-
miði, sem hann ætlar sér að ná, og vinnur verk sitt eftir nákvæmri fyrirfram
gerðri áætlun. List er aldrei endurtekning, iðnaður eða tækni, heldur sköpun,
uppfinning. Fegurðartjáning felur í sér „Zweckmássigkeit ohne Vorstellung
eines Zwecks“, stefnu án skýrrar hugmyndar um markmiðið, eins og Kant komst
að orði.
I verkum stórskálda er engin tæknileg endurtekning. Hvert verk þeirra er
einstæð, sjálfstæð sköpun. Þegar ljóðlind miðaldra skálds er þurrausin, er
ástæðan til þess ekki sú, að það hafi glatað hagmælsku sinni né neinu því, sem
kalla mætti tækni, heldur hin, að ímyndunaraflið hefur hrörnað, tilfinninga-
ferskleikinn slævzt; hin skapandi skáldgáfa er þorrin.
Ef list er ekki nein tegund tækni, getur hún ekki heldur verið eftirlíking,
því að hún er eingöngu fólgin í kunnáttu og leikni, hún er ekki frumleg list-