Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 71

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FRÁ HEILBRIGÐIS-
O G TRYGGINGARÁÐUNEYTINU
Lyfjamál 118
Um skynsamlega lyfjanotkun
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin skilgreinir skynsam-
lega notkun lyfja (Rational Use of Drugs) með eftir-
farandi hætti: „Sjúklingar fái lyf sem hæfir sjúkdóms-
ástandi þeirra, í hæfilegum skömmtum til hæfilegs
tíma á sem lægstum kostnaði bæði fyrir þá og samfé-
lagið.”
Notkun lyfja telst óskynsamleg ef lyfin eru notuð
með öðrum hætti en framangreind skilgreining segir
til urn. Talið er að meira en 50% lyfjanotkunar í
heiminum flokkist undir að vera óskynsamleg, þ.e. að
rúmlega helmingi lyfja sé ávísað og dreift og þau af-
greidd eða tekin með röngum hætti (WHO Policy
Perspective on Medicines 2002; 5).
Óskynsamleg notkun lyfja getur valdið alvarleg-
um skaða, dauðsföllum, langvarandi sjúkdómum og
örorku, auk þess sem misnotkun og ofnotkun lyfja
veldur verulegum óþarfa kostnaði fyrir bæði sjúk-
linga og almannatryggingar. Pví er talið eðlilegt og
sjálfsagt að heilbrigðisyfirvöld og stjórnendur í heil-
brigðisþjónustu reyni eftir mætti að sporna við
óskynsamlegri lyfjanotkun.
Hér á landi hefur þessum þætti lítið verið sinnt
með skipulegum hætti, ef undan er skilin lofsverð
vinna við Lyfjaval og klínískar leiðbeiningar á vegum
Landlæknis og Tryggingastofnunar ríkisins. Einnig
má nefna að Læknadeild Háskóla íslands hefur á
undanförnum misserum lagt aukna áherslu á skyn-
samlega lyfjanotkun við kennslu læknanema.
Fjölmargir þjóðfélagslegir og heilsufarslegir þætt-
ir hafa, auk læknisfræðilegra þátta, áhrif á lyfjanotk-
un og því er að mörgu að huga þegar sporna þarf við
óskynsamlegri lyfjanotkun. Lyfjalistar sem byggja á
klínískum leiðbeiningum, virkni, öryggi og gæðum
lyfja, auk tillits til kostnaðar, eru talin einhver mikil-
vægustu tæki heilbrigðisstofnana til að nota lyf á
skynsamlegan og hagkvæman hátt.
Ein megin ástæða fyrir hækkun lyfjakostnaðar er
sú að ný og dýrari lyf leysa eldri og yfirleitt ódýrari lyf
af hólmi, en lyf eru gjarnan dýr á meðan þau njóta
einkaleyfisverndar, en falla hins vegar í verði þegar
einkaleyfisvernd fellur niður. Oft eru nýju lyfin betri
en þau sem fyrir eru, en það er þó ekki algild regla
eins og dæmin sanna og kom skýrt fram í ALLHAT
rannsókninni svokölluðu. Grunnhugsunin að baki
skynsamlegu vali lyfja á lyfjalista byggir því meðal
annars á því að nýta áfram gömul og góð lyf á meðan
þau reynast vel, en taka ekki nýrri og dýrari lyf í
gagnið nema að sannað þyki (evidence based) að þau
séu betri en þau eldri.
Hér á þessari síðu hafa á undanförnum árum ver-
ið nefnd ýmis dæmi um notkun lyfja sem er langt um-
fram það sem gerist í þeim löndum sem við kjósum
helst að bera okkur saman við. Nýlegt dæmi er notk-
un coxíblyfja. Annað áberandi dæmi er notkun geð-
deyfðarlyfja sem ítrekað hefur verið rakin á þessari
síðu. Slik umræða hefur stundum skilað árangri, til
dæmis varðandi notkun sýklalyfja sem á tímabili var
mjög mikil hér á landi, en er nú nær því sem þekkist í
nágrannalöndunum. Ofnotkun einstakra lyfja um-
fram það sem annars staðar þekkist segir ekkert um
dómgreind lækna sem þeim ávísa, en þeim mun
meira um snjalla markaðssetningu sem miklu fé er
varið til og greitt er fyrir með einum eða öðrum hætti
í háu lyfjaverði, bæði af sjúklingum sem og skatt-
greiðendum og notendum.
Talsmenn lyfjafyrirtækja halda því stundum fram í
hagsmunagæslu sinni að heilbrigðisyfirvöld og þeir
sem vilja stuðla að skynsamlegri og hagkvæmri lyfja-
notkun séu á móti nýjum lyfjum og líti eingöngu á
fjárhagslega hagsmuni, en ekki á ávinning sjúklinga.
Þetta er misskilningur og lýsir vanþekkingu á stjórn-
un lyfjamála og skilningsleysi á skyldu heilbrigðisyfir-
valda og starfsmanna heilbrigðisþjónustunnar að
fara vel með lyf og fjármuni almennings. Það er
óþarfi að taka fram það sem allir vita: að framfarir í
lyfja- og læknisfræði hafa oft leitt til nýrri og betri
lyfja, annars konar meðferðar og betri líðanar sjúkra
og auðvitað fagna heilbrigðisyfirvöld því eins og þeir
sem njóta nýjunganna með beinum hætti þegar slíkt
gerist. Skárra væri það nú.
Eggert Sigfússon
Einar Magnússon
Eggert Sigfússon er
deildarstjóri í heilbrigðis- og
tryggingamála-
ráðuneytinu.
Einar Magnússon er
yfirlyfjafræðingur í
heilbrigðis- og tryggingamála-
ráðuneytinu.
I
Læknablaðið 2003/89 807