Læknablaðið - 15.11.2004, Blaðsíða 44

FRÆÐIGREINAR / HEILABILUN ALDRAÐRA
sem lifun þeirra er meiri. Eftir því sem heilabilun er
á hærra stigi hjá konum því líklegra er að þær vistist
sem bendir til þess að forgangsröðun kvenna sé með
eðlilegum hætti.
Aldur og hreyfigeta voru sterkustu spáþættir lif-
unar hjá körlum og er það í samræmi við fyrri úttekt
á vistunarmati aldraðra (8) þar sem hópnum var ekki
skipt upp eftir stigi heilabilunar og styrkir það skoðun
höfunda að þessir spáþættir séu raunverulegir. Óró-
leiki spáir fyrir um skertar lífslíkur hjá körlum með
mikla eða afar mikla heilabilun og er það viðbót við
niðurstöður fyrri rannsóknar.
Skert stjórn á þvaglátum og hægðum hjá konum
með væga heilabilun kom út sem verndandi þáttur en
ólíklegt verður að teljast að það hafi verndandi áhrif.
Líklegra er að sú niðurstaða hafi fengist fyrir tilviljun
en hafa verður í huga að dálitlar líkur eru á því að
einhver fölsk marktæk niðurstaða fáist þegar verið er
að skoða marga hópa en hér er verið að skoða fjóra
hópa hjá báðum kynjum. Pað sem styður það er með-
al annars að skert stjórn á þvaglátum og hægðum var
ekki marktækur spáþáttur hjá öðrum hópum en kon-
um með væga heilabilun í þessari rannsókn né í fyrri
úttekt á vistunarmati aldraðra (8). Að öðru leyti var
niðurstaðan svipuð og hjá körlum en aldur við fyrsta
mat og hreyfigeta voru sterkustu spáþættirnir. Hægt
væri að gera áhættumatið mun nákvæmara ef vistun-
armatið innihéldi ítarlegri heilsufarsupplýsingar.
í bandarískri rannsókn þar sem athugaðir voru
áhættuþættir fyrir því að lifa skemur en sex mánuði
eftir vistun í hjúkrunarheimili kom í ljós að helstu
áhættuþættirnir voru: Engin geta á ADL kvarða, karl-
ar, krabbamein, súrefnismeðferð og að lokum hjarta-
bilun (25). Úthlutun plássa á hjúkrunarheimili væri
markvissari ef tekið væri mið af þessum þáttum en þá
er gengið út frá skoðun höfunda um að þeir sem eiga
skemmst eftir ólifað eigi að fá forgang í pláss. Rökin
fyrir því eru meðal annars þau að það er fjárhagslega
erfitt að vista aldraða, sem eiga mörg ár eftir ólifuð, í
hjúkrunarrými. Auk þess eru aldraðir sem eiga stutt
eftir ólifað að jafnaði veikari og hafa því meiri þörf á
því að vistast.
Nokkur breytileiki var á meðalstigum fyrir heilabil-
un hjá mismunandi hjúkrunarheimilum. Sum hjúkr-
unarheimili eru með sérstaka heilabilunardeild og
eru því betur í stakk búin til að taka við heilabiluð-
um einstaklingum og hefði því mátt búast við að þau
væru með hæstu meðalstigin. Það er þó engan veginn
ljóst hvaða hjúkrunarheimili hafa þessar heilabilun-
ardeildir þegar tafla IX er skoðuð. Þegar skoðaðar
eru vistanir fyrir hærri stig heilabilunar (þó nokkur,
mikil og afar mikil heilabilun) má segja að munurinn
minnki en þar sést að hjúkrunarheimilin með lægstu
meðalstigin fyrir heilabilun eru að taka inn þó nokk-
urn fjölda á hærra stigi heilabilunar. Það er mjög ein-
kennilegt að hjúkrunarheimili með sérstaka heilabil-
unardeild skuli ekki skera sig úr hvað varðar vistanir
heilabilaðra. Ef til vill er skýringin sú að aðrar deildir
hjúkrunarheimila, sem innihalda sérstaka heilabilun-
ardeild, stíli inn á að taka inn aldraða með væga eða
enga heilabilun og jafnast þannig út vægi sérstöku
heilabilunardeildanna.
Niðurstöður þessarar rannsóknar benda til þess
að endurskoða þurfi forgangsröðun karla í hjúkrunar-
rými á þann veg að karlar á hærri stigum heilabilunar
fái meiri forgang á karla á lægri stigum heilabilunar.
Ekki var um mikla viðbót að ræða við fyrri grein um
vistunarmat aldraðra (8) varðandi spáþætti lifunar
en greinin styrkir þó fyrri niðurstöður um að aldur
og hreyfigeta séu marktækir spáþættir lifunar. Einnig
kom fram að óróleiki hjá öldruðum körlum með
mikla og afar mikla heilabilun spáir fyrir um lifun
með mikilli marktækni. Notast má við það þegar for-
gangsraðað er á biðlista í hjúkrunarrými hjá körlum.
Athuga þarf hvort hjúkrunarheimili með sérstakar
heilabilunardeildir séu að taka inn aldraða með
mestu vitrænu skerðinguna og bæta valið ef hægt er.
I þessari rannsókn voru spáþættir vistunar ekki athug-
aðir. Það er þó full þörf á að gera slíka rannsókn hér
á landi því að ef áhættuþættir vistunar eru þekktir
þá er auðveldara finna þá sem þurfa mesta aðstoð
og hugsanlega gera þeim mögulegt að dvelja lengur
heima.
Þakkarorð
Vísindasjóði um Alzheimersjúkdóma og skylda sjúk-
dóma (VASS) eru veittar sérstakar þakkir fyrir að
styrkja þetta verkefni. Einnig eru Hrafni Pálssyni,
Hermanni Bjarnasyni og Oddnýju Vestmann í Heil-
brigðis- og tryggingamálaráðuneyti, Sigríði Vilhjálms-
dóttur hjá SKÝRR og riturum á Landakoti færðar
bestu þakkir fyrir hjálpina.
Heimildir
1. Bharucha AJ, Pandav R, Shen C, Dodge HH, Ganguli M. Pre-
dictors of nursing facility admission: A 12-year epidemiological
study in the united states. J Am Geriatr Soc 2004; 52:434-9.
2. Hebert R, Brayne C. Epidemiology of vascular dementia. Neuro-
epidemiology 1995; 14:240-57.
3. Smith GE, Kokmen E, O’Brien PC. Risk factors for nursing
home placement in a population-based dementia cohort. J Am
Geriatr Soc 2000; 48:519-25.
4. Rice DP, Fox PJ, Max W, Webber PA, Lindeman DA, Hauck
WW, et al. The economic burden of alzheimer’s disease care.
Health Aff (Millwood) 1993; 12:164-76.
5. Morris SA, Sherwood S, Morris JN. A dynamic model for ex-
plaining changes in use of iadl/adl care in the community. J
Health Soc Behav 1996; 37:91-103.
6. Schulz R, O’Brien AT, Bookwala J, Fleissner K. Psychiatric and
physical morbidity effects of dementia caregiving: Prevalence,
correlates, and causes. Gerontologist 1995; 35: 771-91.
7. Rabins PV, Mace NL, Lucas MJ. The impact of dementia on the
family. JAMA 1982; 248: 333-5.
8. Ingimarsson O, Aspelund T, Jónsson PV. Vistunarmat aldraðra á
árunum 1992-2001 - tengsl við lifun og vistun. Læknablaðið 2004;
90:121-9.
9. Jóhannesdóttir GB, Jónsson PV. Vistunarmat aldraðra í Reykja-
vík 1992. Læknablaðið 1995; 81:233-41.
10. Smith GE, O’Brien PC, Ivnik RJ, Kokmen E,Tangalos EG. Pro-
772 Læknablaðið 2004/90