Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2001, Side 81

Farandskuggar á tjaldi
samhengi.4 Þessi eðlislægi munur á miðlunum sprettur af aðgreiningu
hins sjónræna og ritaða.
Umræðan um myndmál kvikmynda hefur löngum verið mótuð af
táknffæðikenningum bandaríska heimspekingsins C. S. Peirce sem skil-
greindi þrjá flokka tákna og gaf þeim nöfhin íkon, vísar og symból.5 Ikon
líkjast því sem þau standa fyrir og til þeirra heyra t.d. ljósmyndir, stytt-
ur, málverk og hljóðlíkingaorð. Vísar tengjast því sem þeir vísa til með
rök- eða orsakasamhengi. Táknvísirinn reykur gefur til kynna eld, og
loftvogir, hraðamælar, hitamælar og önnur mælitæki eru vísbendingar
um loftþrýsting, hraða eða hitastig.6 * Að lokum má nefna symbólið sem
kalla má menningarlega skilyrt tákn. Orðið köttur er symból sem öðlast
merkingu að mati Peirce vegna almennrar notkunar. Ljósmynd af ketti
er íkónískt tákn, en hljómur bjöllunar sem fest hefur verið um háls katt-
arins er vísir sem gefur til kynna nærveru hans.
A meðan bókmenntir (og allt ritað mál) tilheyra fyrst og ffemst sym-
bólsku táknsviði er kvikmyndin íkonískur miðill sem fangar myndir og
hljóð. Kvikmyndun bókmenntatexta snýst þannig að miklu leyti um að
færa orð í myndir, að breyta symbólum (og vísum) í íkonísk tákn. Það
væru þó mistök að einskorða merkingu kvikmynda við hið íkoníska svið
eins og svo margir gera. Kvikmyndin notfærir sér einnig symbólsk tákn,
því ekki má gleyma að flestar kvikmyndir styðja sig við tnngumál (skrif-
að og talað), og jafhframt við vísa, t.d. með notkun persónutengdrar tón-
listar.' Talaður texti kvikmyndahandritsins (samræður persónanna) held-
ur gjarnan táknlegri stöðu sinni á meðan annað breytist við kvikmyndun
á texta handritsins.8
Eg rek þetta hér til að skýra þau vandamál sem höfundar standa
frammi fyrir þegar færa á frásögn milli táknsviða.9 Sum vandamálin má
4 Syd Field 1994 bls. 205.
5 A ensku icon, index og symbol.
6 Sjá bók Robert Lapsley og Michael Wesdake 1994 bls. 35-36.
Kvikmyndin er jafnframt í eðh sínu táknvísir vegna þess að myndin á ljósnæmri
filmunni verður til sem afleiðing þess að ljós fellur á hlut. Sjá Lapsley og Westlake
1994 bls. 36.
8 Að sama skapi má segja að öll kvikmyndafræði sé aðlögun. I kvikmyndagreiningu
eru til að mynda íkon, vísar og symból kvikmyndarinnar skýrð með symbólum
fræðitexta, þó að vissulega geti fræðimenn jafnframt stutt sig við ljósmyndir (íkon)
og ýmiss konar töflur (vísa) í greiningu sinni.
9 Brian McFarlane fer markvisst í þær breytingar sem verða við kvikmyndanir skáld-
sagna í inngangi sínum að bókinni Novel to Film: An lntroduction to the Theory of
19