Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 189
HÁKON GÓÐI OG GUÐIRNIR
almennt viðurkennt að íslendingasögnmar eigi alls ekki heima í þessu
samhengi.“15
Við nánari athugun sýna ummæli af þessu tagi um hvað máhð hefur
snúist fyrir nútíma danska sagnfræðinga. Aksel E. Christensen fannst
vanta mikilvægar upplýsingar í Islendingasögunum. Niels Lund finnur
engar. En mikilvægar miðað við hvað? Frumregluna um sögulegan sann-
leik, eða því verðum við að trúa, en það er einnig augljóst af niðurstöð-
um heimildarýninnar sagnfræði að þessi sannleikur er ekki fullkominn
þrátt fyrir allt. Setningin á Snoldelevsteininum hljómar svona á nútíma-
máh: „Gunnvalds steinn sonar Hróalds þular á Salhaugum (þ.e. Sall-
0v).“16 Merkrng orðsins „þular“ er ekki ljós; „Er hann eins konar sýslu-
maður eða annar þjónn fólksins?“ spyr Erik Moltke og bætir svo við:
„það er ekki vitað“.17 Aksel E. Christensen setur aftur á móti fram þessa
kenningu:
Þegar maður veit að í vestnorrænu málumim vísar þulr til
ræðumannsins sem flutti speki og fjölkynngi á þingi (sbr. forn-
enska þyle, ræðumaður) liggur beinast við að túlka Salhauga-
þulinn sem þann sem leiðir hinar helgu athaffúr á hæðinni sem
hlotið hefur nafii sitt af honum. Hann er tæpast einangrað fyr-
irbæri; til eru ijölmörg Tolbjerg eða Tullehoj sem vitna um það
að hann hafi átt starfsbræður víðs vegar um landið, þótt mörg
þessara ömefna hafi frekar haft mannsnafii að forlið.18
Hér fáum við þannig glögga mynd af trúarlegu lífi í fornöld; en alls er
óvíst hvort nokkur vemleiki búi að baki henni eða ekki. Vestnorræna
orðið þulr er notað í skáldamáli, tungumáli eddukvæða og dróttkvæða og
hin hversdagslega þýðing „ræðumaður“ er varla nógu lýsandi. Orðið
tengist speki og er einnig notað um skáld, og það er notað um gamla
menn sem flytja þessa speki, en hvað í henni fólst höfum við ekki nánari
hugmynd um. Það er ekki ljóst hvort íslenska orðið og hið danska sem er
frá lokum áttundu aldar séu jafngild og ekki em heimildir fyrir þeirri
15 Xiels Lund og Kai Hörby, Samfimdet i vikingetid og middelalder 800-1500. Dansk soc-
ialbistorie, annað bindi. Kaupmannahöfh 1980, bls. 30.
16 Erik Moltke, Runeme i Danmark og deres oprindelse. Kaupmannahöfh: Forum, 1976,
bls. 145.
17 Sama rit, bls. 131.
18 Christensen, Vikingetidens Danmark, bls. 94.
187