Þjóðlíf - 01.12.1990, Blaðsíða 28

ERLENT
þín Tító“, ortu Júgóslavar í blöðin, „sé ég
alheiminn. Þú err alheimurinn“. Allt var
þetta með þessum blæ.
í dag er ekki nóg með að Tító sé löngu
látinn, kommúnisma hríðhrakar, hvað
getur haldið lífí í Júgóslavíu, þegar hann
er farinn?
— Þetta er ennþá spurning um hinn
kostinn. Þjóðir Evrópu myndu alls ekki
taka sjálfstæðri Slóveníu, Króatíu og Ser-
bíu opnum örmum, og hvað með hina?
Ráðamenn í álfunni yrðu felmtri slegnir.
Þeir myndu segja þessum þjóðum að taka
sér tak.
Hefurðu EB helst í huga?
— Alveg örugglega EB. Það er að
þróast í eitt miðstýrt ríki þessa stundina,
hvað sem síðar verður. Hlytu júgós-
lavnesku smáríkin sjálfstæði yrðu þau eig-
inlega að ganga í EB. Yrði þeim hleypt
inn? Ég held ekki.
Málið er, gera leiðtogar þeirra sér
grein fyrir þessu? I Newsweek hefur
verið vitnað til þeirra orða þinna að
stjórnmálamenn í Austur- Evrópu reyni
umfram allt að höfða til dýpstu kennda
fólksins. Ef menn eru varkárir, bíða þeir
þá ekki bara lægri hlut fyrir æsingamönn-
um og lýðskrumurum?
— Þessu er ekki að skipta í Króatíu,
Tudjman er ótvíræður leiðtogi þjóðernis-
sinna þar. í Serbíu er Milosevic hins vegar
í vanda staddur. Hann hefur fært ástandið
í Kosovó sér í nyt, honum hefur tekist að
forða flokk sínum frá örlögum annarra
kommúnistasósíalistaflokka í Austur-
Evrópu. Nú er kominn á vettvang Vuc
Draskovic, foringi Endurreisnarsamtak-
anna. Hann skoraði á Serba að fara og
vernda bræður sína í Króatíu, eða vestur
Serbíu eins og hann segir. Kosningar
verða í Serbíu í desember. Eflaust verður á
brattan að sækja fyrir Milosevic og sósíal-
istana, vegna þess vanda sem þú nefndir.
Og er ekki augljóst að átök geta orðið
út af þessu?
— Sjáum nú til, þó ég segi að höfðað sé
til dýpstu kennda fólksins á ég ekki bara
við að ofsafull þjóðernishyggja komi í kjöl-
farið. Það er verið að skírskota til sjálfs-
ímyndar og stolts fólks, í staðinn fyrir að
viðurkenna og taka á vandanum framund-
an. Menn eru að einfalda stöðuna um of.
Auðvitað eru margir sem láta ekki glepj-
ast, en þeir eru í minnihluta, það er rétt.
Framámenn í Júgóslavíu í dag komast upp
með að lýsa andstæðingnum í verstu drátt-
um, notfæra sér ótta fólks.
Einhvern tíma verður að „taka á vand-
anum framundan". Er varanleg lausn
möguleg?
Slóvanskir mótmælendur í Ljublana.
— Já, ríkjabandalag, held ég. Sumir
halda því fram að heitið skipti ekki máli,
svo lengi sem eitthvað haldi Júgóslavíu
saman. Ég er ekki frá því að þetta sé rétt.
Ef Tudjman í Króatíu vill geta sagt að
Júgóslavía sé ríkjabandalag, en ekki sam-
band, leyfum honum það þá. Þar að auki
sýnist mér að síðustu tvo áratugi hafi í
sannleika sagt verið um bandalag að ræða
frekar en samband. Króatar vilja einungis
vera í ríkjabandalagi. Gott og vel. Samt
segja þeir að það bandalag megi ekki ein-
ungis hafa yfirstjórn landvarna og utan-
ríkismála, heldur einnig efnahagsmála.
Það finnst mér í raun líkara ríkjasam-
bandi.
En Serbar samþykkja ekki ríkjabanda-
lag?
— Það þarf semsagt að finna orð sem
báðir geta sætt sig við, helst án þess að
brjóta odd af oflæti sínu. Kannski er það
ekki hægt. Engu að síður tel ég að þeir lifi
áfram saman óánægðir og uppstökkir...
Og ekkert borgarastríð?
Ég á erfitt með að trúa því. Kannski er
það einasta lélegt ímyndunarafl eða ósk-
hyggja. En ef borgarastríð brytist út er ég
viss um að Júgóslavía myndi ekki lifa það
af. Ekki þjóðernishyggja, hún myndi bíða
algeran hnekki. Æsingamennirnir hefðu
svo mikið að svara fyrir. Og fólk má ekki
gleyma að þrátt fyrir að þessar þjóðir séu
engar vinaþjóðir, er margt sem bindur
þær sterkum böndum. Júgóslavi þýðir
Suðurslavi, þær eru allar sluðurslavnesk-
ar. Þar að auki tala Serbar og Króatar
næstum nákvæmlega sama tungumál.
Hlusta menn eins og Tudjman, Milosev-
ic og Draskovic á svona pælingar?
— Ef þeir eru skynsamir og hugsa rök-
rétt þá gera þeir það. Hér veltur og mikið á
öðrum manni, Ante Markovic forsætis-
ráðherrra Júgóslavíu. Hann hefur ýtt
efnahagsumbótum úr vör og gangi þær
upp minnkar til muna ein aðal ástæðan
fyrir núverandi óróa. Lífskjör hafa fallið
um þriðjung frá 1980, mikið til vegna þess
að lýðveldin kröfðust fulls réttar síns í
efnahagsmálum. Allar stórákvarðanir í
þeim efnum urðu að vera samþykktar ein-
róma. Það gekk ekki upp með góðu móti.
— Allan áratuginn hefur yfirstjórn
Júgóslavíu reynt að ná tökum á efnahags-
stjórnun aftur. Ekkert gekk þar til Marko-
vic kom til skjalanna. Öllum á óvart hefur
honum tekist að vinna bug á verðbólgu í
landinu með því að tengja Dínarinn þýska
markinu. Hann er mjög vinsæll, en er rétt
að byrja. Hann á eftir að taka á geysilega
erfiðum hlutum og það er spurning hvort
honum tekst að nýta sér vinsældir sínar.
Hann vinnur að stofnun aljúgóslavnesks
flokks. Flestir eru efins um að einhver
kjósi svoleiðis fyrirbæri eins og staðan er
núna.
En munu betri lífskjör ekki draga úr
þjóðrembunni?
— Þjóðernishyggja í Júgóslavíu nærist
á meintu menningar- og sögulegu mis-
rétti. Þankar um efnahag rista grunnt. í
allri Austur-Evrópu er hellingur af þjóð-
ernisflokkum. Leiðtogar þeirra geta leyft
sér að láta efnahagsmál mæta afgangi. Ef
einhver spyrði þá hvaða áhrif áætlanir
þeirra myndu hafa á efnahaginn, yrði
stundum svarað að þeir hefðu ekki hug-
mynd um það. I vestrænum þjóðfélögum
kemst enginn upp með svona lengur.
Þjóðernissinnar í Júgóslavíu geta þetta, en
þegar að því kemur að þeir verða að taka
tillit til efnahagshliðarinnar sýnir sagan,
að menn láta segjast og slíta ríkið ekki í
sundur. Þeir draga í land.
0
28 ÞJÓÐLÍF