Neytendablaðið - 01.06.2010, Blaðsíða 17

dýrar. Þróunin er hinsvegar mjög ör og nú eru komnar fram díóður
til heimilisnotkunar sem búa yfir ágætis gæðum. Flestir innan fags­
ins eru á því að díóður séu ljósgjafi framtíðarinnar.“
Glóperur munu hverfa af markaði hvort sem okkur líka
bet ur eða verr. Er það neikvætt skref fyrir neytendur?
„Ég tel almennt að löggjafinn ætti að leitast við að ná fram sem
mest um árangri með sem minnstu óhagræði fyrir neytendur. Þessi
lög gjöf gengur gegn þessari hugsun að mínu mati. Löggjöfin er sett
til að minnka útblástur gróðurhúsalofttegunda og sparperur eyða
minna af rafmagni en glóperur. Evrópusambandsríkin 27 fram leiða
að meðaltali 53% af sínu rafmagni með brennslu á kolum, olíu og
gasi. Af hverju ekki að ganga hreint til verks og setja betri hreins­
unar búnað á þessi rafmagnsorkuver? Þannig næst hámarksárangur
og óhag ræði fyrir neytendur er lítið. Glóperan er vinsælasti ljósgjafi
í heimi með um 79% af allri ljósgjafasölu í heiminum árið 2005.
Þessi vara er inni á nánast hverju einasta heimili auk fjölda fyrir­
tækja. Löggjöfin hefur því mjög víðtæk áhrif á neytendur og krefst
þess að þeir breyti hegðun sinni sem verður að teljast óhagræði og
því neikvætt.“

Hverjar voru helstu niðurstöðurnar í mastersverkefni
þínu?
„Verkefnið fjallaði um löggjöf Evrópusambandsins um bann við
glóperum og áhrif þessarar löggjafar á Ísland. Ég komst að því
að lönd sem afla rafmagns án útblásturs gróðurhúsalofttegunda
valda meiri umhverfisskaða með því að taka upp sparperur miðað
við nú ver andi vöruframboð sparpera. Ef við horfum utan Íslands
má nefna lönd eins og Noreg, Svíþjóð og Frakkland sem framleiða
megn ið af rafmagni sínu án útblásturs gróðurhúsalofttegunda. Ég
stillti upp ákveðnu dæmi sem tók tillit til þátta í umhverfi og tækni­
búnaði og reiknaði út áhrifin af þessu á Íslandi fyrir heimili, orku­
sala og söluaðila ljósapera. Í útreikningum mínum skoða ég 20
ára tímabil og kemst að eftirfarandi niðurstöðu, að öllu óbreyttu:
Heimili landsins munu spara um 232 milljónir á ári eða 1.800
krón ur á heimili. Þetta er mun minni sparnaður en haldið er fram
í þeim sparperuauglýsingum sem ég hef séð. Þetta losar hinsvegar
um talsverð verðmæti í rafmagni eða um 59.494 megawattstundir á
ári. Orku salar verða því af talsverðum upphæðum í sölu á rafmagni
eða 564 milljónum króna á ári. Ef eitthvað er að marka fréttir verður
að teljast líklegt að þetta rafmagn sem sparast verði hægt að selja
til atvinnu skapandi starfsemi sem gagnast þjóðfélaginu öllu. Það
er hinsvegar spurning hvaða verð fæst fyrir það. Það vekur hins
vegar athygli að söluaðilar ljósapera græða meira en neytendur
spara vegna sölu á dýrari vöru eða 253 milljónir króna á ári. Rétt er
að taka fram að þessir útreikningar taka ekki tillit til ljósgæða eða
kostn aðar við förgun eða endurvinnslu.“
Rannsóknir hafa sýnt að það er örlítil geislun af sparperum
vegna útfjólublárra geisla. Er einhver raunveruleg hætta á
ferð?
„Það er talsvert til af frásögnum um óæskileg heilsuáhrif sem fólk
hefur talið sig verða fyrir af sparperum. Þetta hefur hinsvegar ekki
verið staðfest vísindalega.
Evrópu sambandið lét gera úttekt á þessu í undirbúningi þess arar
löggjafar. Það var staðfest að útfjólublá geislun á sér stað en hún
var talin lítil. Mælt var með kaupum á spar perum sem eru með
kúlulaga plasti yfir gleri til að minnka hættuna af þessu enn frekar.“
Vanmetum við mikilvægi réttrar lýsingar?
„Lýsing er mikilvægur þáttur í lífi okkar flestra. Ýmsir eru þeirrar
skoðunar að maðurinn verði ekki skilinn frá náttúrunni. Sólarljós
er okkar náttúrulegi ljósgjafi og líkamsklukka manna er aðlöguð
sólar ljósinu. Dagsljós kemur í ýmsum litum og ljósstyrkleika eins
og við vitum. Eftir að sól er vel risin er dagsljósið fremur blátt og
verður rauðleitara með minni ljósstyrk eftir því sem líður að kvöldi.
Rann sóknir hafa sýnt að blátt ljós gerir okkur meira vakandi, auk
þess sem vísbendingar eru um að fleiri litir hafi áhrif. Þá þykir
okkur einnig eðlilegt að minnka ljósstyrk og njóta rauðleitari birtu
þegar við viljum slaka á. Þetta gerum við með því að dimma ljós
eða kveikja á kertum. Fæst okkar eru þó vel að sér um einstaka ljós­
gjafa og hvernig best er að setja upp lýsingu sem hentar okkur. Oft
skynjum við það þegar lýsing er ekki rétt. Hver kannast ekki við að
hafa látið það fara í taugarnar á sér hvernig birtan er t.d. í lyft um
eða mátunarklefum? Á hinn bóginn getur lýsing einnig ýtt undir
vellíðan þegar hún er í samræmi við væntingar og aðstæður. Ljós­
gjafar búa yfir mismunandi ljósgæðum. Það er algengt í umferðar­
lýsingu að nota ljósgjafa sem eru hagkvæmir í rekstri. Þessir
ljósgjafar búa yfir miklu ljósmagni en hafa lítil ljósgæði. Heimili
gera hinsvegar miklar kröfur til ljósgæða og eru tilbúin til að greiða
fyrir það.“

Hefur birta eða lýsing áhrif á andlega líðan okkar?
„Ljósmagn skiptir töluverðu máli fyrir líðan okkar. Skammdegis­
þunglyndi vísar beint til skorts á sólarljósi og þeirra neikvæðu
áhrifa sem það hefur á okkur. Margir finna til neikvæðra andlegra
áhrifa af stuttum vetrardögum með tilheyrandi myrkri. Þó er rétt að
taka fram að Ísland nýtur fleiri dagsbirtustunda en t.d. Danmörk.
Það eru hinsvegar mun meiri sveiflur í magni dagsljóss hér á landi.
Það er þekkt að veita ljósameðferð við t.d. síþreytu, þunglyndi á
meðgöngutíma, vanlíðan vegna vaktavinnu, flugþreytu, svefntrufl­
un um, litlum svefngæðum og skammdegisþunglyndi, svo ég nefni
eitthvað. Auk þess hefur kraftur verið settur í rannsóknir á líkams­
klukku manna eftir að „þriðji ljósneminn“ svokallaði upp götvað ist
árið 2002. Þar er m.a. skoðað hvernig má hafa áhrif á líkams­
klukkuna með rafljósi, t.d. hjá geimförum og fólki sem vinnur á
nóttunni. Flest stórslys gerast að nóttu til, t.d. Exxon Valdes, Three
Mile Island auk stóra efnaslyssins hjá Union Carbide á Indlandi.
Þann ig eru menn m.a. að rannsaka hvernig hægt er að gera fólk
meira vakandi að nóttu til með raflýsingu og koma þannig í veg
fyrir slys.“
Glópera er einföld og ódýr, vegur ca 20 grömm og er
til tölu lega skaðlaus umhverfinu þegar hún hefur gegnt
hlut verki sínu. Sparpera er mun flóknari og dýrari, vegur ca
75 grömm og hana þarf að endurvinna að notkun lokinni,
sökum innihalds.
Þriðji ljósneminn
Flest okkar hafa heyrt minnst á tvær tegundir ljósnema
í aug anu, þ.e. keilur og stafi, sem gera okkur kleift að
sjá. Tilvist þriðja ljósnemans í auganu er tiltölulega ný
upp götvun. Þessi „þriðji“ ljósnemi gegnir engu hlutverki í
sjón heldur stýrir þeim hluta af líkamsstarfsemi okkar sem
við köll um gjarnan líkamsklukkuna.
17 NEYTENDABLA‹I‹ 2. TBL. 2010