Tímarit Máls og menningar - 01.03.1952, Side 55

,ÉG ER KONAN ÞÍN, GÍSLI'
45
anna eru hetjudáðir útlaganna, sem gefa óspart byr undir vængi hug-
myndaflugsins, svo að stundum verður ekki staðar numið fyrr en í við-
ureignum við tröll og afturgöngur og aðrar þvílíkar forynjur. Slíku er
engu lil að dreifa í Gísla sögu, og það kemur í ljós nokkum sinnum, að
ritara hennar eða afritara finnst til um þessa vöntun, því að frá eigin
brjósti er hann að koma því að við litt möguleg og ómöguleg tækifæri.
að Gísli hafi verið frábær hetja.
Grunntónn sögunnar er allur annar en hið sérstæða í örlögum skóg-
armannsins. Sigurður Guðmundsson segir í Ágripi af forníslenzkri
bókmenntasögu, að sagan sýni hin andlegu áhrif útlegðarinnar. Mér
finnst það ekki vera þungamiðja málsins. Grunntónn sögunnar er að
vísu sálarlegs eðlis, en hin sálarlegu fyrirbæri eru ekki valin til skýr-
ingar á afleiðingum útlegðarinnar, heldur væri hitt sönnu nær, að
skógarmaðurinn væri valinn vegna hinna sálrænu viðfangsefna.
II
En hver eru þá hin sálrænu viðfangsefni sögunnar?
Þeim má skipta í tvær meginkvíslir, sem falla þó að einum ósi. Onn-
ur er trúarlegs eðlis. Tekið er á samskonar viðfangsefni og í sögunni
af Snæhirni galta, svo sem ég hef hent á í sérstakri ritgerð. Það eru
átökin milli heiðni og kristni í lífi einslaklingsins. Þess háttar viðfangs-
efni eru ekki tíð í gerð Islendingasagnanna og ekki svo tíð sem ætla
mætti, þar sem sögurnar fjalla um atliurði á mótum heiðni og kristni
á landi hér og sjálfsagt ritaðar af kirkjunnar mönnum að verulegu
leyti. En skýring þess liggur einfaldlega í þeiri staðreynd, að kristni-
tökutímabilið hér á landi færir ekki að höndum nein trúarleg vanda-
mál, það ákveður siðaskipti, en því fylgir tiltölulega lítil trúarleg bar-
átta og andleg bylting. Hin trúarlega harátta einstaklingsins virðist
liafa verið miklu meiri fyrir kristnitökuna, meðan kristni sú, sem til
er hér á landi, er einstaklingsmál, laus við öll lagaboð og fyrirskipaðar
trúarsiðareglur og í andstöðu við rikjandi heiðni. lil orðin fyrir per-
sónuleg kynni af þeirri kristni, sein náð hafði miklu hærri þróun en
kristni Ólafs Tryggvasonar, sem vitrustu menn þjóðarinnar töldu
hyggilegt að leiða í lög hér á landi. Á þeim tímum valda átök heiðinna
og kristinna trúarhugmynda truflunum í innra lífi einstaklinganna.
Á því virðist sagnagerðin hafa haft nokkurn skilning, og því koma trú-