Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Page 12

Tímarit Máls og menningar
til Láru var byltingarsinnuð bók bæði að
því er varðaði efnisval og skoðanir höfund-
arins. En bókin bar einnig kyndil bylting-
arinnar inn fyrir vébönd íslenzkunnar. Bréf
til Láru markar tímamót í sögu óbundins
ritmáls á okkar öld. Hvergi örlar þar á
fymsku í orðavali eða orðaskipan, og hafði
þó hvort tveggja verið lenzka til skamms
tíma í íslenzku ritmáli. Höfundurinn
réð yfir ótæmandi orðaforða, aldrei varð
þess vart, að hugsanir hans hefðu ekki nóg
til að ganga í. Þó fékkst Þórbergur við
fjöldamörg viðfangsefni, sem enn voru ó-
rudd lönd í ríki hins íslenzka máls. Fáum
mönnum virtist íslenzkan vera eftirlátari
en Þórbergi Þórðarsyni og varð hún þó oft
að sækja á brattann. Mál hans var geril-
sneytt að tilgerð og tilhaldssemi. Var Bréf
til Láru skrifað á bókmáli eða talmáli? ís-
lenzkan á Bréfi til Láru var bókmál og tal-
mál, sem runnið hafði í nýja, lífræna heild.
Þórbergur Þórðarson stældi ekki stíl
nokkurs manns. En það var einnig fáum
kleift að stæla stíl hans. Tilgerðarleysið
gerði eftirhermunum erfitt um vik. En hann
leysti tunguhaft íslenzkra samtíðarrithöf-
unda, þeir lærðu af honum stafróf nýtízku-
legs málfars. íslenzkan á Bréfi til Láru
virtist fara allar torfærur áreynslulaust, en
oft reyndi höfundurinn á þolrifin í henni.
Islenzkir rithöfundar lærðu það meðal
annars af Bréfi til Láru að ætla íslenzkunni
mikinn hlut, að teygja hana á sprettinum
óttalaust, í trausti þess að Lipurtá mundi
ekki hnjóta við, þótt ekki væri um slétta
grund að fara.
Efniviðurinn í Bréfi til Láru var einskon-
ar þverskurður af öllum þeim tegundum
bókmennta, sem Þórbergur Þórðarson hefur
síðan fengizt við allt til þessa dags: póli-
tískar og menningarlegar ádeilugreinar, á-
róðurs- og fræðslugreinar, þjóðsögur, dular-
full fyrirbrigði og síðast en ekki sízt brot
úr lífssögu hans sjálfs. Við þetta má bæta
hinni miklu ævisögu, er hann skráði um
séra Árna Þórarinsson og ævi Einars ríka,
sem er í smíðum.
„Orlítið brot úr ævisögu manns, húss,
bæjar, þorps, sveitar, getur verið ódauð-
legt hstaverk, ef sá segir, sem kann með
sögur að fara.“ Svo segir Þórbergur í 29.
kafla Bréfs til Láru. Síðan þessi orð voru
rituð hefur ævi Þórbergs Þórðarsonar verið
að mestu leyti helguð þessum verkefnum,
sem víða var aðeins tæpt á í bréfi til Láru.
Ur því brotasilfri hefur hann gert marga
dýra dvergasmíð. Þegar ég blaðaði í spjald-
skrá Landsbókasafnsins fyrir nokkru tald-
ist mér svo til, að eftir hann væru á prenti
38 bækur, og er þó ekki hirt um þýðingar
hans eða skráðar þjóðsögur. Þetta er geysi-
mikið lífsverk, þótt maðurinn sé gamall
orðinn, ber vitni eirðarlausri elju. í þess-
ari bóklegu iðju ber sögumanninn Þórberg
Þórðarson hæst. Hann hefur sannað svo
ekki verður um villzt, að hann er maður,
„sem kann með sögur að fara“, svo að vitn-
að sé í hans eigin orð. Ödauðleiki er stórt
orð, ekki sízt í bókmenntum, en það er
trúa mín, að meðal hinna prentuðu rita
Þórbergs verði þau ekki fá, er bera fanga-
mark eilífs lífs.
Þegar menn eru orðnir áttræðir telja víst
flestir, að nóg sé nú unnið og mál komið
til að hvíla sig að verkalokum. En á átt-
ugasta aldursári skrifaði Þórbergur Þórð-
arson annað bindi ævisögu Einars ríka:
Fagur jiskur í sjó. Og enn sem fyrr var það
ljóst, að Þórbergur kimni öll meistaratök
íslenzkrar sögulistar: hið fágaða hand-
bragð, einfaldleika frásagnarinnar, þokka í
máli og stíl. Og við bíðum fullir eftirvænt-
ingar eftir framhaldinu, og óskum hinum
síunga öldungi langra og bjartra lifdaga.
Þjóðhöfðingi einn sagði forðum, að kon-
ungar ættu að deyja standandi. Þórbergur
Þórðarson mun deyja með höndina kreppta
um pennann.
2