Tímarit Máls og menningar - 01.06.1969, Side 66

Tímarit Máls og menningar
Bosanquets og Bradleys — í sannleika furðulegt fyrirbæri. Arftakar Hegels
á þýzkri grund höfðu fljótlega tekið að nota hið heimspekilega hugtaka-
kerfi hans til að gera guðfræðinni skil. Síðan höfðu þeir ráðizt í að útfæra
og leiða út hinar eldfimu stjórnmála- og efnahagskenningar, sem hugmyndir
hans fólu i sér. Síðasta afsprengi þessarar þróunar var auðvitað Marx sjálfur.
En sextíu árum eftir að Bruno Bauer og Ludwig Feuerbach komu fram á
sjónarsviðið, tóku þeir Green og Bradley í sakleysi sínu upp kenningu Hegels
í útþynntri mynd. Þá vantaði heimspekilegan grundvöll til stuðnings hinni
hefðbundnu, kristnu heittrúarafstöðu, sem einkenndi borgarastétt Viktoríu-
tímabilsins en þróun náttúruvísindanna stofnaði nú þessari trú í hættu. Þessi
tímatalsvilla varð að sjálfsögðu skammlíf. Hún sýndi einungis að það um-
hverfi sem hún spratt upp úr var með allan hugann bundinn við vandamál
liðins tíma. Þetta kom í ljós æ ofan í æ. Tuttugu árum áður hafði George
Eliot létt af borgarastéttinni trúarlegum efasemdum með því að taka að láni
hjá Comte kenninguna um „trúarlegan húmanisma“ — ekki hina félagslegu
stærðfræði hans. Þessar aðfluttu nýjungar reyndust dægurflugur einar því
að vandamál þau sem þeim var ætlað að leysa voru einskær tilbúningur. Þær
höfðu því einu hlutverki að gegna að milda og auðvelda þá breytingu sem
þróun hinnar borgaralegu menningar í veraldlega átt hafði í för með sér.
í lok hins langa heimsvaldaskeiðs Viktoríutímabilsins voru engar djúp-
stæðar andlegar hræringar í brezku þjóðlífi, né heldur alvarlegar stéttaand-
stæður, og verkamennirnir í víngarði brezkrar menningar gátu í ró og næði
sinnt einkahugðarefnum sínum. Um aldamótin var samhygðin milli hinnar
ríkjandi stéttar og menntamannanna í reynd algjör. Noel Annan hefur dregið
upp ógleymanlega mynd af brezkum menntamönnum á þessum árum. „Þetta
eru aðalsmenn, ráðsettir og öruggir um sig og eiga það sameiginlegt með
öðrum þegnum þjóðfélagsins að þeir láta einungis ábyrg og yfirveguð um-
mæli frá sér fara en eru fullir efasemda gagnvart byltingarkenndum vanga-
veltum“. Það fyrirfannst engin sérstök stétt mennlamanna. Flókin skyldleika-
tengsl bundu saman ættir þær sem frá fornu fari ólu lærdómsmenn og hugs-
uði hverja við aðra og við þá sameiginlegu þjóðfélagsstétt sem þær tilheyrðu.
Maður rekst aftur og aftur á sömu nöfnin. Macaulay, Trevelyan, Arnold,
Vaughan, Strachey, Darwin, Huxley, Stephens, Wedgwood, Hodgkin og fleiri.
Menntamenn voru bundnir fjölskylduböndum við þjóðfélagsstétt sína en
staða þeirra í þjóðfélaginu tengdi þá ekki saman í starfshópa. Eftir að hafa
rakið hin margvíslegu tengsl þessara fjölskyldna kemst Annan að eftirfar-
andi niðurstöðu: „Áhrif þessara fjölskyldna geta e. t. v. skýrt að nokkru þá
56