Tímarit Máls og menningar - 01.06.1972, Blaðsíða 12

Tímarit Máls og menningar
þorir að veðja á manninn, þrátt fyrir allt, þann veika og hrösula mann,
þann vindsorfna pílagrím, sem freistar lausnar á ráðgátu lífsins.
Skilji enginn orð mín svo, að skáldið Jóhannes úr Kötlum hafi aldrei ef-
azt, efazt um draum sinn, um list sína eða trú á manninn. Vissulega gerði
hann það. Sá helgur maður eða dýrlingur mun aldrei hafa verið, að hann
hafi ekki átt sínar myrku efastundir, ef treysta má Tómasi frá Kempis. Og
svo er um skáldið sem hinn helga mann, það finnur sárar til, harmur þess
er dýpri en vor hinna, hvert tár verður því harmsaga og hvert sár að holund.
Sú veröld sem enn er í deiglu hins mikla völundar, sá heimur sem enn er í
smíðum, verður Golgatahæð hverju skáldi, því það sér skyggnum augum
hinn gamla ríða þar skaflajárnuðu um mannshj artans voðalegu ísa. Sannar-
lega átti vinur vor sínar dimmu stundir, þegar efinn lagðist eins og hellubjarg
á hug hans, þegar kaldir sorgarfiskar byltu sér í hjarta hans. En ljóðið var
hans sverð og skjöldur og með því stökkti hann rökkurvofum efans á flótta
og stóð eftir sterkari en áður.
I eldraun vorrar samtíðar var lífstrú hans reynd og hert, draumur hans
og þrá um það land, þar sem einskis manns velferð er volæði hins — var
fædd af inngróinni réttlætiskennd fremur en hún væri ávöxtur fræðikenn-
inga.
Vinur vor var sósíalisti, taldi sig sjálfan vera það, en orð eru eins og ein-
nættur ís, þau bresta þegar minnst varir - og ég held hann hafi verið orðinn
þreyttur á öllum „ismtnn" og því fremur sem lífið færði honum heim sann-
inn um haldleysi kennisetninga. Hans sósíalismi var ættaður vestan úr Döl-
um og þangað kominn með þeirri fornu bók, sem geymir orð nafna hans, er
hér voru flutt í upphafi .. . sá sem ekki elskar bróður sinn, sem hann hefur
séð, getur ekki elskað Guð, sem hann hefur ekki séð. Sú kona er taldi fyrir
honum ungum þessa trú, var móðir hans, sú mater dolorosa, sem hann hefur
mært í einu af sínum fegurstu ljóðum, ímynd hins sannasta og dýrsta sem
mannlífið geymir. A þessum orðum postulans grundvallaðist fyrir honum
allt það lögmál réttlætis og frelsis sem vér í dag leyfum oss að kenna við
sósíalisma, það skildi vinur vor flestum mönnum betur, því hann var sósíal-
isti af mannúðarástæðum og vissi að allt var ógert verk / sem ekki studdi
mannúð sterk.
Ef einhver einn þáttur í lífi og list Jóhannesar úr Kötlum var öðrum rík-
ari, þá er það réttlætiskennd hans. Það var honum ástríða og heilög skylda í
senn að standa við hlið hins snauða manns, við hlið hvers þess manns, sem
var órétti beittur og ofríki borinn. Þetta var honum áskapað, eins konar lífs-
2