Tímarit Máls og menningar - 01.02.1986, Blaðsíða 122

Tímarit Máls og menningar
sett fram hugmyndir um nýja tegund þjóðfélagskerfis sem skyldi komið á
fyrst eftir byltinguna. Hann kallaði það nýlýðræði og lýsti ríkisvaldi þess
sem alræði allrar alþýðunnar sem byggðist á bandalagi verkamanna, bænda,
smáborgara og þjóðernissinnaðra auðmanna. Sovéskum kommúnistum
mun hafa fundist þessi stefna minna óþægilega á stefnu rússneskra mensé-
vika, (sem voru á móti öreigaalræðinu sem Lenín boðaði í Rússlandi 1917
og vildu byggja upp borgaralegt lýðræði). Sagt er að Stalín hafi grunað Mao
um hægrihentistefnu og kratisma.
En þegar endurreisnarstarfinu eftir byltingarstríð kommúnista gegn þjóð-
ernissinnum lauk að mestu þremur árum eftir sigur kommúnista
„gleymdist“ nýlýðræðið og á örfáum árum var stjórnkerfið og efnahags-
kerfið umskapað að fyrirmynd Sovétríkjanna. Því var rétt nýlokið árið 1958
þegar þeir köstuðu fyrir borð sovéskættuðum efnahagsáætlunum sínum,
afnámu miðstýringu efnahagskerfisins og tóku upp áætlun Stóra stökksins
sem hrundi saman aðeins tveimur árum síðar. Kínverjar steyptu sér svo út í
Menningarbyltinguna árið 1966 og reyndu þá m. a. að takmarka áhrif
markaðsafla sem sögð voru ógnun við sósíalisma. En undir lok áttunda
áratugarins var Menningarbyltingin fordæmd og markaðsöflin voru hafin til
skýjanna sem eitt mikilvægasta tækið til að byggja upp sósíalisma sem
hentaði kínverskum aðstæðum.
Þannig hefur stefna kínverskra kommúnista við uppbyggingu nýs þjóðfé-
lags sveiflast á milli að því er virðist andstæðra átta. Kínverjar hafa sjálfir átt
erfitt með að útskýra þessar öfgakenndu stjórnmálasveiflur. Eftir hverja
stefnubreytingu hafa stjórnvöld sagt stefnuna, sem vikið var af, „andsósíal-
íska“ og „hentistefnumönnum", „auðvaldssinnum" eða jafnvel „fasistum" í
flokksforystunni hefur verið kennt um.
En mannabreytingar í forystu ríkisins hafa ekki orðið eins miklar og ætla
mætti af þessum sviptingum. Mao Zedong var æðsti forystumaður Kínverja
þar til hann lést fyrir tíu árum, sama er að segja um Zhou Enlai, og
valdamesti leiðtogi Kínverja núna, Deng Xiaoping, hefur verið í forystu-
hópi flokksins frá því að maoistar náðu undirtökunum 1935 ef Menningar-
byltingin er undanskilin. Flestir embættismenn flokks og ríkis hafa líka
verið við völd nær sleitulaust frá því 1949 þar til á allra síðustu árum.
Það er því varla hægt að útskýra stefnusveiflurnar í Kína með breytingum
á forystuliði flokks og ríkis einum saman. Innanflokksátök hafa vissulega
verið mjög hörð í kjölfar hverrar sveiflu en þau hafa frekar verið afleiðing
stefnubreytinganna en orsök þeirra. Raunveruleg orsök óstöðugleikans og
þjóðfélagstilraunanna, sem kommúnistar hafa steypt kínversku þjóðinni út í
á undanförnum árum, er stöðug leit Kínverja að nýju þjóðfélagskerfi sem
geti komið í stað keisaraveldisins gamla.
112