Tímarit Máls og menningar - 01.12.1996, Blaðsíða 23

„Um aldamótin síðustu hafði þetta menningarsamfélag meiri trú á sér og
framtíðinni en það hafði nokkru sinni haft eða er líklegt til að hafa aftur.
Þetta gekk yfir alla álfuna og var í sjálfu sér enginn barnaskapur eins og það
gæti virst núna, þessi óbilandi trú á öruggan heim sem væri í stöðugri
framþróun sem ekki einu sinni styrjöld gat komið í veg fyrir. Enda var
styrjaldarhugmyndin líka jákvæð, styrjaldir voru bara fínir marsar og flottir
menn í einkennisbúningum að hlaupa um iðjagræna velli, mannfallið lítið
og umvafið rómantískum hetjuljóma. Það var ekki opnað svo mánaðarrit á
þessum tíma að ekki væri greint þar frá því að búið væri að gera byltingu á
einhverju sviði þægindanna. Áratugirnir í kringum aldamótin síðustu hafa
verið ótrúlegir tímar að upplifa. Hlutir sem ekki nokkurn mann óraði fyrir
að hægt væri að búa til skutu upp kollinum með reglulegu millibili, öll
mannanna verk virtust stöðugt verða glæsilegri og mikilfenglegri. Þá voru
ekki heldur til glæpir í þessum samfélögum miðað við það sem nú er. Fólk
læsti ekki ekki einu sinni húsum sínum í stórborgum. Menn sáu fyrir sér að
allt héldi áfram slétt og fellt, héldu sig hafa söguna í hendi sér. Slík var
ofurtrúin á framfarirnar.
Hér á íslandi var því staðfastlega trúað að hægt væri að rækta allt láglendi
landsins og stunda svo landbúnað á Evrópuvísu. ísland átti að flytja út
matvæli í stórum stíl. Það eina sem vantaði var meira fólk til að vinna að
þessum stórkostlegu áformum, Einar Ben var bara stórhuga, hann var
enginn skýjaglópur. Þegar slík gegndarlaus bjartsýni gengur ekki effir þá er
fallið hátt og skuggahlið bjartsýninnar dimm og drungaleg. Lífsfílósófía
Kennarans mótast af því að framfaratrúin hefur snúist upp í andstæðu sína.
Nútíminn er eftir því svaka-
legri sem hann speglast skýrar
í ljóma þessarar hugsýnar.
Þessu er lýst mjög vel í Veröld
sem var eftir Stefan Zweig.
Blæbrigðin eru að sjálfsögðu
öll margbrotnari hjá honum
en hérlendis, einfaldlega
vegna þess að fyrir honum
hrynur heilt keisaradæmi, ef
ekki kjarni miðevrópskrar menningar. En samt er þarna náinn skyldleiki því
bæði Zweig og Kennarinn sjá á bak heilli þjóðmenningu sem ekki kemur
aftur. Þeir upplifa báðir sigur barbarismans og eyðingu þess heims sem ól
þá.“
Þunglynd þjóð þarf að fá þetta ákall, þessa
eggjun og herhvöt, svo hún eða börn hennar
hrökkvi við, teygi úr sér, þenji brjóstið og
standi á öndinni, hlusti og horfi og strengi heit,
taki til verka á öllum sviðum og vinni sigra.
Guðmundur Friðjónsson: „Lífsgleði og karl-
mennska Hannesar Hafsteins.“ RitsafnVIII.
Erindi og ritgerðir. Akureyri 1956, bls 223-
224.
TMM 1996:4
21