Tímarit Máls og menningar - 01.03.1998, Page 103

„DORDINGULL HÉKK ÉG í LÆBLÖNDNU LOÉTI“
niður?) eftir tignarstiga orðanna: var fyrst ,hálfviti‘, þá ,vanviti‘, síðan ,þroska-
heftur' en nú ,fatlaður‘. Samt er hann ætíð hinn sami“ (e 24). Til seinni
hópsins teljast skaðvænni holdtekjur heimskunnar:
þverúðarseggurinn [. . .] gengur um með augnblöðkur eins og veð-
hlaupahestur og sér því aðeins í eina átt. Hann er bandingi skoðunar
sem er óhult fyrir rökum. Kreddan er sá ás sem líf hans snýst um;
trúin á hana gefur lífi hans gildi. [...] Dúllarinn er meinlausari þótt
yfirborðsmennska hans geti oft gert manni gramt í geði. [...] Dúll-
arann brestur þolinmæði til að sökkva sér svo djúpt niður í viðfangs-
efnin að hann sjái þau nokkrun tíma í nýju eða frumlegu ljósi - en
hefur kjafta- og skrýtluvit. Þá er hann venjulega kjölfróður um bækur.
[...] Flathyggjumaðurinn er líkt og skilgetið afkvæmi ýmissa þátta
nútímasamfélagsins, einkum forheimskandi fjölmiðla og þeirrar
ofgnóttar margvíslegra áhrifa sem dynja nú á fólki. (e 25)
Þverúðarsegginn, dúllarann og flathyggjumanninn má sjá sem fulltrúa
þeirra fleðuffæða sem Kristján gagnrýnir í Lesbókar-greinunum. ,Heimska‘
þeirra er greind sem félagsleg afurð eða bundin við bresti í persónuleika.
Ámælisverðari eru háðsglósurnar sem heimspekingurinn beinir að ,þroska-
heftunT einstaklingum. Kristján hæðist að vafasamri upphefð ,fáráðsins‘
sem nú er lýst sem fötluðum ff emur en hálfvita. Slíkt sæmir ekki manni sem
í nafhi menntunar sinnar skrifar í ,fagtímarit‘ um uppeldis- og kennslumál.
Þótt erfðaefnið lúti ekki tungumálinu hafa orðin sem við notum til að
skilgreina einstaklinga og hópa áhrif á sjálfsvitund þeirra og sýn okkar á þá.
Hér er á ferðinni aukin siðmennt ekki kjánalegur orðhengilsháttur og sú
skoðun Kristjáns að ,fáráðurinn’ sé ætíð hinn sami sýnir glögglega takmark-
anir hefðbundinnar eðlishyggju.
Fleðuffæðingurinn narrar þá sem ekki vita betur. Kristján vitnar í varn-
aðarorð Sókratesar í Gorgíasi máli sínu til stuðnings (a257) ogíþví samhengi
er fróðlegt að skoða nánar hvaða áhrif fleðulistir hafa á ,vitgrannan’ al-
menning. Flaðrið „ber raunverulegan hag manna ekki á nokkurn hátt fyrir
brjósti, en notar það sem þægilegast er hverju sinni sem tálbeitu fyrir
heimskuna, með þeim afleiðingum að það sýnist vera ákaflega merkilegt“
(Platón 464). Þess má geta að Platón lætur Sókrates nefna fjórar megingrein-
ar fleðulista í Gorgíasi, matreiðslu, mælskulist, fegrunarffæði og uppeldis-
fræði. Þær hafa tekið á sig gervi raunverulegra lista, læknisfræði, réttvísi,
líkamsræktar og löggjafar. Fleðuhstirnar lifa sníkjulífí á þessum listum og
þannig er fegrunarffæðin „bæði meinfysin og fláráð, lítilmannleg og þýlynd
og blekkir menn með magabeltum og axlapúðum, meiki, púðri og dressi, og
leiðir þar með til þess að menn vanrækja hina eiginlegu fegurð sem fæst með
TMM 1998:1
93