Lögmannablaðið - 01.03.2003, Blaðsíða 19

19
kveða á um slíka réttaraðstoð útlendinga í lögum
enda er þörfin fyrir hana mjög rík. Íslenskt samfé-
lag er oft á tíðum afar frábrugðið því er tíðkast í
heimalandi útlendings og því getur það reynst við-
komandi afar erfitt að átta sig á íslensku réttar-
kerfi. Þar við bætast hugsanlegir tungumálaörðug-
leikar útlendingsins en hætt er við að þeir veiki
stöðu hans enn frekar.
Greina má á milli ákvæða 34. gr. laganna um
réttaraðstoð útlendinga eftir því hvort um skyldu
til að skipa útlendingi talsmann er að ræða eða
hvort útlendingi er tryggður réttur til að fá skip-
aðan talsmann. Meginregla 1. mgr. 34. gr. laganna
felur í sér að dómari skal skipa útlendingi tals-
mann úr hópi lögmanna þegar krafist er gæslu skv.
6. mgr. 29. gr. eða 5. mgr. 33. gr. laganna. Það
þýðir að þegar nauðsyn ber til að handtaka útlend-
ing og úrskurða hann í gæsluvarðhald fyrir að
sinna ekki fyrirmælum lögreglu ber dómara að
skipa honum talsmann. Að sama skapi ber dómara
að skipa útlendingi talsmann þegar hann er
úrskurðaður í gæsluvarðhald eða til að tryggja
framkvæmd ákvörðunar um að útlendingur skuli
yfirgefa landið. Tekur skyldan þá ennfremur til
þeirra tilvika þegar útlendingur er úrskurðaður í
gæsluvarðhald fyrir að framkvæma ekki nauðsyn-
legar ráðstafanir til að afla sér ferðaskilríkja í því
skyni að geta yfirgefið landið. Tilgangurinn með
handtökunni þarf þá að vera sá að færa útlending-
inn fyrir fulltrúa viðeigandi lands til að fá útgefin
ferðaskilríki, sbr. 5. mgr. 33. gr. Í fleiri tilvikum
en hér hafa verið nefnd, er lögð skylda á dómara
að skipa útlendingi talsmann og er þá dómara
falið að meta þörfina hverju sinni. Samkvæmt 1.
mgr. 34. gr. laganna felur þetta í sér að þegar kraf-
ist er úrræða skv. 3. og 4. mgr. 33. gr. laganna ber
dómara einnig að skipa útlendingi talsmann nema
það hafi í för með sér sérstakt óhagræði, töf eða
dómari telur ekki varhugavert að láta hjá líða að
skipa talsmann. Hér er dómara falið ákveðið svig-
rúm til að viðhafa mat sem getur leitt til þess að
talsmaður verði ekki skipaður þrátt fyrir skylduna.
Því má segja að skyldan sé ekki fortakslaus í
þessum tilvikum. Úrræðin sem vísað er til í
ákvæðinu fjalla um ráðstafanir sem beitt er til að
koma í veg fyrir að útlendingur komi sér undan
framkvæmd ákvörðunar um að yfirgefa landið.
Þær ráðstafanir geta verið þrenns konar, þ.e. að
lögregla leggi fyrir útlending að tilkynna sig, að
honum verði gert að afhenda vegabréf, annað
kennivottorð eða að lögregla leggi fyrir hann að
halda sig innan ákveðinna landfræðilegra tak-
marka. Til þessara úrræða má þó aðeins grípa ef
sérstök ástæða er til að ætla að útlendingur muni
víkja sér undan framkvæmd ákvörðunar.
Um rétt útlendings til að fá skipaðan talsmann
er kveðið á um í 2. mgr. 34. gr. laganna. Hér er
það stjórnvald sem skipar útlendingi talsmann en
á þessu stigi eru ekki gerðar kröfur um að tals-
maðurinn sé löglærður. Rétturinn tekur einungis
til tiltekinna mála hjá stjórnvöldum en rétt er þó
að geta þess að útlendingur hefur ávallt fulla
heimild til að leita sér aðstoðar lögmanns eða ann-
ars fulltrúa á eigin kostnað. Ákvæði 2. mgr. 34. gr.
útl á sérstaklega við þegar ákvarðanir sem eru sér-
lega íþyngjandi fyrir útlending eru kærðar er
varða frávísun, brottvísun og afturköllun leyfis.
Samkvæmt 2. mgr. 34. gr. útl. gilda þó ákveðnar
undanþágur frá réttaraðstoð þar sem ekki þykja
efni til að veita útlendingi slíka aðstoð. Þannig á
útlendingur ekki rétt á að honum verði skipaður
talsmaður í málum þar sem honum hefur verið
brottvísað fyrir að hafa afplánað refsingu erlendis
á síðustu fimm árum, hann hefur verið dæmdur
þar til refsingar1, hann hefur verið dæmdur hér-
lendis til refsingar, sætir öryggisráðstöfunum2 eða
hann hefur oftar en einu sinni verið dæmdur á síð-
ustu þremur árum til fangelsisrefsingar. Að lokum
á útlendingur sem hefur sótt um pólitískt hæli en
fengið dvalarleyfi af mannúðarástæðum, rétt á að
honum verði skipaður talsmaður þegar hann kærir
þá ákvörðun.
L Ö G M A N N A B L A Ð I Ð
1 Háttsemin þarf að varða fangelsi lengur en þrjá mánuði að íslenskum lögum.
Samsvarandi gildir um þá útlendinga sem hafa búsetuleyfi en þá er gerð krafa
um að háttsemin að geta varðað þriggja ára fangelsi eða meira, sbr. b-liður 2.
mgr. 21. gr. útl. Um EES borgara sem hér hafa dvalarleyfi væri litið til 2. mgr.
43. gr. útl.
2 Fyrir háttsemi sem getur varðað fangelsi lengur en þrjá mánuði.