Lögmannablaðið - 01.03.2003, Blaðsíða 20

Fram til þessa hefur aðkoma lögmanna að
málum útlendinga, sem rekin eru í stjórnsýslunni,
nær einvörðungu snúið að meðferð umsókna um
hæli hér á landi. Lögmenn hafa þó yfirleitt ekki
komið að málum fyrr en á kærustigi.
Í tíð eldri löggjafar um útlendinga var einvörð-
ungu beitt ákvæðum Flóttamannasamningsins frá
1951, þegar ákvarðað var hvort veita ætti útlend-
ingi hæli á Íslandi. Venja hafði skapast um að í
sérstökum málum var veitt dvalarleyfi af mannúð-
arástæðum án þess að fyrir lægi skýr heimild til
þess. Með lögum nr. 96/2002 var tekið af skarið
og ákvæði Flóttamannasamningsins um skilyrði
til veitingar hælis lögfest ásamt því sem lögfest
voru ákvæði um veitingu dvalarleyfis af mannúð-
arástæðum. Með lögunum var einnig skerpt á því
hvaða málsmeðferðarreglur eiga að gilda, bæði
hvað varðar meðferðina sjálfa og hvaða rannsókn-
arúrræði stjórnvald hefur. Í tíð eldri laga var stuðst
við almenn ákvæði stjórnsýslulaga, laga um með-
ferð opinberra mála og ákvæði ýmissa sérlaga.
Ákvæði útlendingalaga og reglugerðarinnar er
snúa að hælisleitendum, skýra einnig hvernig
aðbúnaði þeirra skuli háttað meðan á meðferð
stendur, hver réttindi umsækjenda eru á því tíma-
bili og hvaða réttindi og skyldur viðkomandi öðl-
ist fái hann samþykki beiðnar sinnar. Að sama
skapi kveða lögin á um hvaða réttaráhrif synjun
slíkrar beiðni hefur. Sá málaflokkur er varðar hæl-
isleitendur, hefur til skamms tíma verið umfangs-
lítill, en undanfarin 3 ár hefur hópur þeirra sem
sækja um hæli hérlendis aukist um 100% milli
ára. Á síðasta ári sóttu 117 útlendingar um hæli og
er áætlað að yfir 200 einstaklingar muni sækja um
hæli á árinu 2003. Fjölgun hælisleitenda kallar á
skýrar reglur um aðbúnað og málsmeðferð og er
lögunum ætlað að taka á því.
Útlendingastofnun fjallar um mjög mikilvæg
og viðkvæm persónuréttindi og má í því sam-
bandi, auk meðferðar hælismála, nefna brottvís-
anir og þau ríku réttaráhrif er þeim tengjast. Með-
ferð umsókna um vegabréfsáritanir og dvalarleyfi
eru stundum flókin úrlausnarefni er geta varðað
viðkomandi umsækjendur miklu. Í þeim tilfellum
þar sem útlendingar njóta aðstoðar eru það oftast
ólöglærðir ráðgjafar, þó stundum löglærðir, en
ekki lögmenn og er aðstoðin oft á tíðum ákaflega
vafasöm.
Að sjálfsögðu þarf að greiða fyrir þjónustu lög-
manna. Þóknun réttargæslumanns eða talsmanns
skv. 1. og 2. mgr. 34. gr. útl. greiðist úr ríkissjóði
enda gilda ákvæði VI. kafla laga um meðferð
opinberra mála, eftir því sem við á, um réttarað-
stoð skv. 34. gr. Hafi útlendingur hins vegar
sjálfur ráð á réttaraðstoð skal krefja hann um end-
urgreiðslu kostnaðar við réttaraðstoð að hluta til
eða að öllu leyti. Það hlýtur að vera eðlileg þróun
að lögmenn láti sig þetta réttarsvið varða. Ef svo
fer, sem er óskandi, er þeim fyllilega treystandi til
að ráða fram úr því hjá hverjum þeir eiga að fá
greitt.
20 1 / 2 0 0 3