Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 73

73
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Haustveðráttan
og varmahagur
Í lok september og byrjun október
hefst kæling vatnsins fyrir alvöru.
Í byrjun nóvember er yfirborðs-
hitinn í venjulegu árferði kominn
niður undir 4°C og vatnið er gegn-
umblandað nánast niður á botn.2
Rétt er að hafa í huga að við 4°C er
eðlisþyngd vatns mest, yfirborðslög-
in sökkva og við þann hita gengur
því lóðrétt blöndun greiðlega og
þarf ekki öldugang til. Í nokkra
daga síðla haustsins, oftast snemma
í nóvember, ríkir hitajafnvægi. Allur
vatnsbolurinn hefur álíka hitastig og
lindavatnið sem streymir inn, eða
um 3,5°C. En kælingin heldur áfram
uns yfirborðshitinn er kominn niður
undir 0°C. Í meðalárferði er vatnið
allt orðið nægjanlega kalt til þess að
ís myndist við rétt veðurskilyrði um
áramót.
Eins og áður er getið kólnar Þing-
vallavatn á þrennan hátt. Í fyrsta lagi
verður varmatap við beina útgeislun
(sjá rammagr.), í öðru lagi með skyn-
varma við beina snertingu vatnsflat-
arins við loftið og í þriðja lagi fellur
vatnshitinn við uppgufun vatns.
Þar sem upphitun frá sólu er
lítil sem engin í nóvember og des-
ember nemur geislunarjöfnuðurinn
á hverjum tíma um 20 til 80 W/m2
og varmi tapast sem því nemur.
Neikvæður geislunarjöfnuður er
breytilegur og fer eftir m.a. skýja-
fari og yfirborðshita vatnsins. Til
samanburðar nær inngeislun sól-
ar hæglega yfir 500–600 W/m2 á
hádegi þegar sólargangur er hvað
lengstur og er þá ekki tekið tillit til
endurkasts yfirborðs vatnsins.
Ekki er einfalt að koma við mæl-
ingum á flæði skynvarma og guf-
unarvarma. Byggt á niðurstöðu
fjölda rannsókna hefur verið sett
fram eftirfarandi samband á milli
flæðis skynvarma og vindstyrks
og við mun á yfirborðshita og hita
loftsins:10
H = 1,259 • Uz ( Ts - Tz)
Uz er mældur vindur í hæðinni z
Ts er yfirborðshiti og
Tz er hiti lofts í hæðinni z
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
19
35

19
38

19
41

19
44

19
47

19
50

19
53

19
56

19
59

19
62

19
65

19
68

19
71

19
74

19
77

19
80

19
83

19
86

19
89

19
92

19
95

19
98

20
01

20
04

20
07

°C

Me alhiti 1961-1990
Sjálfvirk stöð
Fjöldi athugana: 17446
Logn: 6,1 %
Breytileg átt: 0%
10. mynd. Tíðni vindátta (%) í nóvember og desember 1996–2007 á veðurathugunarstöð-
inni á Leirum við þjónustumiðstöðina á Þingvöllum. Vindáttir á milli norðurs og austurs
eru tíðastar og veðurhæð áberandi mest þegar hann er á hánorðan. – Wind distibution in
Nov.– Dec. at the Þingvellir weather station.
9. mynd. Meðalhiti í nóvember–desember ár hvert. Vel sést hvað hitafarið er breytilegt
og skiptast á mild og köld haust. (Gögn frá Veðurstofu Íslands. Leiðrétt er fyrir flutningi
á mælistað.) – Mean temperature at the Þingvellir weather station for Nov.–Dec.