Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2011, Blaðsíða 53

52 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
að klæða þann lúsuga úr hverri spjör og spúla hann með sjó eða að „drekkja“
lúsinni með því að setja fötin í hafið smá stund.18
Margt bendir til að þrifnaði hafi verið mjög ábótavant. Þó voru til skip sem
áhersla var lögð á að halda hreinum, en það fór mikið eftir áhuga skipstjóra
og stýrimanns.19 Aðbúnaður og hreinlæti virðist hafa verið lakast á minnstu
skipunum samkvæmt upplýsingum heimildarmanna. Þetta kemur einnig fram
í skýrslu læknisins í Þingeyrarhéraði árið 1908, en þar segir að sóðaskapur sé
oftast fram úr hófi og skilja má orð hans þannig að hrækt hafi verið á gólfið
en sjaldnast notaðir hrákadallar.20 Samkvæmt þjóðtrúnni var talið fiskilegra
að hafa óhreint um borð og kann það að hafa haft eitthvað að segja.21 Það
þarf þó ekki að hafa verið meginástæðan fyrir lélegu hreinlæti. Eftir hverja
aðgerð var sjó skvett á þilfarið með fötum, „pusað á dekkið“, og skrúbbað og
líka f lökunarborðið. Í lok hverrar veiðiferðar var skipið einnig þrifið, aðallega
borðstokkurinn. Tekið var til hendi ofandekks að afstaðinni vetrarvertíð og
þegar úthaldi lauk að hausti var skipið hreinsað aukalega.
Þrif á vistarverum, þá sjaldan það gerðist, voru aðallega fólgin í því að
hella sjó á gólfið og skrúbba það með kústi. Venjulega sá kokkurinn um þetta
og stundum hásetar. Aðstaða til persónulegs hreinlætis var nánast engin og
takmarkaðist fyrst og fremst af skorti á vatni. Margir heimildarmenn segja að
þeir hafi aldrei fengið vatn til að þvo sér úr en aðrir einstaka sinnum. Menn
þvoðu sér yfirleitt ekki mikið um borð, og þá eingöngu um hendur og andlit
og notuðu venjulega sjó. Sumir segjast aðeins hafa þvegið sér á heimleið, og
allir þá notað sama vatnið, en aðrir að þeir hafi fengið vatn á sunnudögum til
að þvo sér. Stundum fengu skipverjar sem unnu við að salta af lann í lestinni
vatn til að þrífa á sér hendurnar. Jafnvel afgangur af kaffi var notaður til þvotta.
Mjög lítið var um rakstur nema einna helst á leið inn úr veiðiferð.22
18 ÞÞ 5867; 7183. - Jónas Árnason, Tekið í blökkina, bls. 54.
19 ÞÞ 5441; 5444; 5747. – Sigurjón Einarsson, Sigurjón á Garðari. Endurminningar
Sigurjóns Einarssonar skipstjóra (Hafnarf jörður: Skuggsjá 1969), bls. 53-54. –
Böðvar Magnússon, Undir tindum. Ævisöguþættir og sagnir ([Akureyri]: Norðri
[1953]), bls. 190-190, 201.
20 ÞÍ. Ársskýrsla úr Þingeyrarhjeraði fyrir árið 1908. Skjalasafn landlæknis.
Ársskýrslur lækna + DI & II. 1908: Hafnarfjörður – Hesteyrar. – Samkvæmt
skýrslu héraðslæknisins á Akureyri fyrir árið 1900 hefur notkun hrákadalla verið
mjög takmörkuð hér á landi en menn „hrækjandi sí og æ“. (ÞÍ. Ársskýrsla úr
Akureyrarlæknishjeraði árið 1900.)
21 ÞÞ 5434; 5444. – Sbr. Jónas Jónasson, Íslenzkir þjóðhættir. Einar Ól. Sveinsson bjó
undir prentun. Þriðja útgáfa (Reykjavík: Ísafoldarprentsmiðja 1961), bls. 32.
22 ÞÞ 5184; 5436; 5437; 5439; 6712.